bR^ihadashva uvAcha | AsIdrAjA nalo nAma vIrasenasuto balI | upapanno guNairiShTai rUpavAnashvakovidaH ||3-50-1|| atiShThanmanujendrANAM mUrdhni devapatiryathA | uparyupari sarveShAmAditya iva tejasA ||3-50-2|| brahmaNyo vedavichChUro niShadheShu mahIpatiH | akShapriyaH satyavAdI mahAnakShauhiNIpatiH ||3-50-3|| Ipsito varanArINAmudAraH saMyatendriyaH | rakShitA dhanvinAM shreShThaH sAkShAdiva manuH svayam ||3-50-4|| tathaivAsIdvidarbheShu bhImo bhImaparAkramaH | shUraH sarvaguNairyuktaH prajAkAmaH sa chAprajaH ||3-50-5|| sa prajArthe paraM yatnamakarotsusamAhitaH | tamabhyagachChadbrahmarShirdamano nAma bhArata ||3-50-6|| taM sa bhImaH prajAkAmastoShayAmAsa dharmavit | mahiShyA saha rAjendra satkAreNa suvarchasam ||3-50-7|| tasmai prasanno damanaH sabhAryAya varaM dadau | kanyAratnaM kumArAMshcha trInudArAnmahAyashAH ||3-50-8|| damayantIM damaM dAntaM damanaM cha suvarchasam | upapannAnguNaiH sarvairbhImAnbhImaparAkramAn ||3-50-9|| damayantI tu rUpeNa tejasA yashasA shriyA | saubhAgyena cha lokeShu yashaH prApa sumadhyamA ||3-50-10|| atha tAM vayasi prApte dAsInAM samalaMkR^itam | shataM sakhInAM cha tathA paryupAste shachImiva ||3-50-11|| tatra sma bhrAjate bhaimI sarvAbharaNabhUShitA | sakhImadhye .anavadyA~NgI vidyutsaudAminI yathA | atIva rUpasaMpannA shrIrivAyatalochanA ||3-50-12|| na deveShu na yakSheShu tAdR^igrUpavatI kvachit | mAnuSheShvapi chAnyeShu dR^iShTapUrvA na cha shrutA | chittapramAthinI bAlA devAnAmapi sundarI ||3-50-13|| nalashcha narashArdUlo rUpeNApratimo bhuvi | kandarpa iva rUpeNa mUrtimAnabhavatsvayam ||3-50-14|| tasyAH samIpe tu nalaM prashashaMsuH kutUhalAt | naiShadhasya samIpe tu damayantIM punaH punaH ||3-50-15|| tayoradR^iShTakAmo .abhUchChR^iNvatoH satataM guNAn | anyonyaM prati kaunteya sa vyavardhata hR^ichChayaH ||3-50-16|| ashaknuvannalaH kAmaM tadA dhArayituM hR^idA | antaHpurasamIpasthe vana Aste rahogataH ||3-50-17|| sa dadarsha tadA haMsA~njAtarUpaparichChadAn | vane vicharatAM teShAmekaM jagrAha pakShiNam ||3-50-18|| tato .antarikShago vAchaM vyAjahAra tadA nalam | na hantavyo .asmi te rAjankariShyAmi hi te priyam ||3-50-19|| damayantIsakAshe tvAM kathayiShyAmi naiShadha | yathA tvadanyaM puruShaM na sA maMsyati karhichit ||3-50-20|| evamuktastato haMsamutsasarja mahIpatiH | te tu haMsAH samutpatya vidarbhAnagamaMstataH ||3-50-21|| vidarbhanagarIM gatvA damayantyAstadAntike | nipetuste garutmantaH sA dadarshAtha tAnkhagAn ||3-50-22|| sA tAnadbhutarUpAnvai dR^iShTvA sakhigaNAvR^itA | hR^iShTA grahItuM khagamAMstvaramANopachakrame ||3-50-23|| atha haMsA visasR^ipuH sarvataH pramadAvane | ekaikashastataH kanyAstAnhaMsAnsamupAdravan ||3-50-24|| damayantI tu yaM haMsaM samupAdhAvadantike | sa mAnuShIM giraM kR^itvA damayantImathAbravIt ||3-50-25|| damayanti nalo nAma niShadheShu mahIpatiH | ashvinoH sadR^isho rUpe na samAstasya mAnuShAH ||3-50-26|| tasya vai yadi bhAryA tvaM bhavethA varavarNini | saphalaM te bhavejjanma rUpaM chedaM sumadhyame ||3-50-27|| vayaM hi devagandharvamanuShyoragarAkShasAn | dR^iShTavanto na chAsmAbhirdR^iShTapUrvastathAvidhaH ||3-50-28|| tvaM chApi ratnaM nArINAM nareShu cha nalo varaH | vishiShTAyA vishiShTena saMgamo guNavAnbhavet ||3-50-29|| evamuktA tu haMsena damayantI vishAM pate | abravIttatra taM haMsaM tamapyevaM nalaM vada ||3-50-30|| tathetyuktvANDajaH kanyAM vaidarbhasya vishAM pate | punarAgamya niShadhAnnale sarvaM nyavedayat ||3-50-31|| bR^ihadashva uvAcha | damayantI tu tachChrutvA vacho haMsasya bhArata | tadA prabhR^iti nasvasthA nalaM prati babhUva sA ||3-51-1|| tatashchintAparA dInA vivarNavadanA kR^ishA | babhUva damayantI tu niHshvAsaparamA tadA ||3-51-2|| UrdhvadR^iShTirdhyAnaparA babhUvonmattadarshanA | na shayyAsanabhogeShu ratiM vindati karhichit ||3-51-3|| na naktaM na divA shete hA heti vadatI muhuH | tAmasvasthAM tadAkArAM sakhyastA jaj~nuri~NgitaiH ||3-51-4|| tato vidarbhapataye damayantyAH sakhIgaNaH | nyavedayata nasvasthAM damayantIM nareshvara ||3-51-5|| tachChrutvA nR^ipatirbhImo damayantIsakhIgaNAt | chintayAmAsa tatkAryaM sumahatsvAM sutAM prati ||3-51-6|| sa samIkShya mahIpAlaH svAM sutAM prAptayauvanAm | apashyadAtmanaH kAryaM damayantyAH svayaMvaram ||3-51-7|| sa saMnipAtayAmAsa mahIpAlAnvishAM pate | anubhUyatAmayaM vIrAH svayaMvara iti prabho ||3-51-8|| shrutvA tu pArthivAH sarve damayantyAH svayaMvaram | abhijagmustadA bhImaM rAjAno bhImashAsanAt ||3-51-9|| hastyashvarathaghoSheNa nAdayanto vasuMdharAm | vichitramAlyAbharaNairbalairdR^ishyaiH svalaMkR^itaiH ||3-51-10|| etasminneva kAle tu purANAvR^iShisattamau | aTamAnau mahAtmAnAvindralokamito gatau ||3-51-11|| nAradaH parvatashchaiva mahAtmAnau mahAvratau | devarAjasya bhavanaM vivishAte supUjitau ||3-51-12|| tAvarchitvA sahasrAkShastataH kushalamavyayam | paprachChAnAmayaM chApi tayoH sarvagataM vibhuH ||3-51-13|| nArada uvAcha | AvayoH kushalaM deva sarvatragatamIshvara | loke cha maghavankR^itsne nR^ipAH kushalino vibho ||3-51-14|| bR^ihadashva uvAcha | nAradasya vachaH shrutvA paprachCha balavR^itrahA | dharmaj~nAH pR^ithivIpAlAstyaktajIvitayodhinaH ||3-51-15|| shastreNa nidhanaM kAle ye gachChantyaparA~NmukhAH | ayaM loko .akShayasteShAM yathaiva mama kAmadhuk ||3-51-16|| kva nu te kShatriyAH shUrA na hi pashyAmi tAnaham | AgachChato mahIpAlAnatithIndayitAnmama ||3-51-17|| evamuktastu shakreNa nAradaH pratyabhAShata | shR^iNu me bhagavanyena na dR^ishyante mahIkShitaH ||3-51-18|| vidarbharAjaduhitA damayantIti vishrutA | rUpeNa samatikrAntA pR^ithivyAM sarvayoShitaH ||3-51-19|| tasyAH svayaMvaraH shakra bhavitA nachirAdiva | tatra gachChanti rAjAno rAjaputrAshcha sarvashaH ||3-51-20|| tAM ratnabhUtAM lokasya prArthayanto mahIkShitaH | kA~NkShanti sma visheSheNa balavR^itraniShUdana ||3-51-21|| etasminkathyamAne tu lokapAlAshcha sAgnikAH | AjagmurdevarAjasya samIpamamarottamAH ||3-51-22|| tatastachChushruvuH sarve nAradasya vacho mahat | shrutvA chaivAbruvanhR^iShTA gachChAmo vayamapyuta ||3-51-23|| tataH sarve mahArAja sagaNAH sahavAhanAH | vidarbhAnabhito jagmuryatra sarve mahIkShitaH ||3-51-24|| nalo .api rAjA kaunteya shrutvA rAj~nAM samAgamam | abhyagachChadadInAtmA damayantImanuvrataH ||3-51-25|| atha devAH pathi nalaM dadR^ishurbhUtale sthitam | sAkShAdiva sthitaM mUrtyA manmathaM rUpasaMpadA ||3-51-26|| taM dR^iShTvA lokapAlAste bhrAjamAnaM yathA ravim | tasthurvigatasaMkalpA vismitA rUpasaMpadA ||3-51-27|| tato .antarikShe viShTabhya vimAnAni divaukasaH | abruvannaiShadhaM rAjannavatIrya nabhastalAt ||3-51-28|| bho bho naiShadha rAjendra nala satyavrato bhavAn | asmAkaM kuru sAhAyyaM dUto bhava narottama ||3-51-29|| bR^ihadashva uvAcha | tebhyaH pratij~nAya nalaH kariShya iti bhArata | athainAnparipaprachCha kR^itA~njaliravasthitaH ||3-52-1|| ke vai bhavantaH kashchAsau yasyAhaM dUta IpsitaH | kiM cha tatra mayA kAryaM kathayadhvaM yathAtatham ||3-52-2|| evamukte naiShadhena maghavAnpratyabhAShata | amarAnvai nibodhAsmAndamayantyarthamAgatAn ||3-52-3|| ahamindro .ayamagnishcha tathaivAyamapAMpatiH | sharIrAntakaro nR^INAM yamo .ayamapi pArthiva ||3-52-4|| sa vai tvamAgatAnasmAndamayantyai nivedaya | lokapAlAH sahendrAstvAM samAyAnti didR^ikShavaH ||3-52-5|| prAptumichChanti devAstvAM shakro .agnirvaruNo yamaH | teShAmanyatamaM devaM patitve varayasva ha ||3-52-6|| evamuktaH sa shakreNa nalaH prA~njalirabravIt | ekArthasamavetaM mAM na preShayitumarhatha ||3-52-7|| devA UchuH | kariShya iti saMshrutya pUrvamasmAsu naiShadha | na kariShyasi kasmAttvaM vraja naiShadha mAchiram ||3-52-8|| bR^ihadashva uvAcha | evamuktaH sa devaistairnaiShadhaH punarabravIt | surakShitAni veshmAni praveShTuM kathamutsahe ||3-52-9|| pravekShyasIti taM shakraH punarevAbhyabhAShata | jagAma sa tathetyuktvA damayantyA niveshanam ||3-52-10|| dadarsha tatra vaidarbhIM sakhIgaNasamAvR^itAm | dedIpyamAnAM vapuShA shriyA cha varavarNinIm ||3-52-11|| atIva sukumArA~NgIM tanumadhyAM sulochanAm | AkShipantImiva cha bhAH shashinaH svena tejasA ||3-52-12|| tasya dR^iShTvaiva vavR^idhe kAmastAM chAruhAsinIm | satyaM chikIrShamANastu dhArayAmAsa hR^ichChayam ||3-52-13|| tatastA naiShadhaM dR^iShTvA saMbhrAntAH paramA~NganAH | AsanebhyaH samutpetustejasA tasya dharShitAH ||3-52-14|| prashashaMsushcha suprItA nalaM tA vismayAnvitAH | na chainamabhyabhAShanta manobhistvabhyachintayan ||3-52-15|| aho rUpamaho kAntiraho dhairyaM mahAtmanaH | ko .ayaM devo nu yakSho nu gandharvo nu bhaviShyati ||3-52-16|| na tvenaM shaknuvanti sma vyAhartumapi kiMchana | tejasA dharShitAH sarvA lajjAvatyo varA~NganAH ||3-52-17|| athainaM smayamAneva smitapUrvAbhibhAShiNI | damayantI nalaM vIramabhyabhAShata vismitA ||3-52-18|| kastvaM sarvAnavadyA~Nga mama hR^ichChayavardhana | prApto .asyamaravadvIra j~nAtumichChAmi te .anagha ||3-52-19|| kathamAgamanaM cheha kathaM chAsi na lakShitaH | surakShitaM hi me veshma rAjA chaivograshAsanaH ||3-52-20|| evamuktastu vaidarbhyA nalastAM pratyuvAcha ha | nalaM mAM viddhi kalyANi devadUtamihAgatam ||3-52-21|| devAstvAM prAptumichChanti shakro .agnirvaruNo yamaH | teShAmanyatamaM devaM patiM varaya shobhane ||3-52-22|| teShAmeva prabhAvena praviShTo .ahamalakShitaH | pravishantaM hi mAM kashchinnApashyannApyavArayat ||3-52-23|| etadarthamahaM bhadre preShitaH surasattamaiH | etachChrutvA shubhe buddhiM prakuruShva yathechChasi ||3-52-24|| bR^ihadashva uvAcha | sA namaskR^itya devebhyaH prahasya nalamabravIt | praNayasva yathAshraddhaM rAjankiM karavANi te ||3-53-1|| ahaM chaiva hi yachchAnyanmamAsti vasu kiMchana | sarvaM tattava vishrabdhaM kuru praNayamIshvara ||3-53-2|| haMsAnAM vachanaM yattattanmAM dahati pArthiva | tvatkR^ite hi mayA vIra rAjAnaH saMnipAtitAH ||3-53-3|| yadi chedbhajamAnAM mAM pratyAkhyAsyasi mAnada | viShamagniM jalaM rajjumAsthAsye tava kAraNAt ||3-53-4|| evamuktastu vaidarbhyA nalastAM pratyuvAcha ha | tiShThatsu lokapAleShu kathaM mAnuShamichChasi ||3-53-5|| yeShAmahaM lokakR^itAmIshvarANAM mahAtmanAm | na pAdarajasA tulyo manaste teShu vartatAm ||3-53-6|| vipriyaM hyAcharanmartyo devAnAM mR^ityumR^ichChati | trAhi mAmanavadyA~Ngi varayasva surottamAn ||3-53-7|| tato bAShpakalAM vAchaM damayantI shuchismitA | pravyAharantI shanakairnalaM rAjAnamabravIt ||3-53-8|| astyupAyo mayA dR^iShTo nirapAyo nareshvara | yena doSho na bhavitA tava rAjankathaMchana ||3-53-9|| tvaM chaiva hi narashreShTha devAshchAgnipurogamAH | AyAntu sahitAH sarve mama yatra svayaMvaraH ||3-53-10|| tato .ahaM lokapAlAnAM saMnidhau tvAM nareshvara | varayiShye naravyAghra naivaM doSho bhaviShyati ||3-53-11|| evamuktastu vaidarbhyA nalo rAjA vishAM pate | AjagAma punastatra yatra devAH samAgatAH ||3-53-12|| tamapashyaMstathAyAntaM lokapAlAH saheshvarAH | dR^iShTvA chainaM tato .apR^ichChanvR^ittAntaM sarvameva tat ||3-53-13|| devA UchuH | kachchiddR^iShTA tvayA rAjandamayantI shuchismitA | kimabravIchcha naH sarvAnvada bhUmipate .anagha ||3-53-14|| nala uvAcha | bhavadbhirahamAdiShTo damayantyA niveshanam | praviShTaH sumahAkakShyaM daNDibhiH sthavirairvR^itam ||3-53-15|| pravishantaM cha mAM tatra na kashchiddR^iShTavAnnaraH | R^ite tAM pArthivasutAM bhavatAmeva tejasA ||3-53-16|| sakhyashchAsyA mayA dR^iShTAstAbhishchApyupalakShitaH | vismitAshchAbhavandR^iShTvA sarvA mAM vibudheshvarAH ||3-53-17|| varNyamAneShu cha mayA bhavatsu ruchirAnanA | mAmeva gatasaMkalpA vR^iNIte surasattamAH ||3-53-18|| abravIchchaiva mAM bAlA AyAntu sahitAH surAH | tvayA saha narashreShTha mama yatra svayaMvaraH ||3-53-19|| teShAmahaM saMnidhau tvAM varayiShye narottama | evaM tava mahAbAho doSho na bhaviteti ha ||3-53-20|| etAvadeva vibudhA yathAvR^ittamudAhR^itam | mayAsheShaM pramANaM tu bhavantastridasheshvarAH ||3-53-21|| bR^ihadashva uvAcha | atha kAle shubhe prApte tithau puNye kShaNe tathA | AjuhAva mahIpAlAnbhImo rAjA svayaMvare ||3-54-1|| tachChrutvA pR^ithivIpAlAH sarve hR^ichChayapIDitAH | tvaritAH samupAjagmurdamayantImabhIpsavaH ||3-54-2|| kanakastambharuchiraM toraNena virAjitam | vivishuste mahAra~NgaM nR^ipAH siMhA ivAchalam ||3-54-3|| tatrAsaneShu vividheShvAsInAH pR^ithivIkShitaH | surabhisragdharAH sarve sumR^iShTamaNikuNDalAH ||3-54-4|| tAM rAjasamitiM pUrNAM nAgairbhogavatImiva | saMpUrNAM puruShavyAghrairvyAghrairgiriguhAmiva ||3-54-5|| tatra sma pInA dR^ishyante bAhavaH parighopamAH | AkAravantaH sushlakShNAH pa~nchashIrShA ivoragAH ||3-54-6|| sukeshAntAni chArUNi sunAsAni shubhAni cha | mukhAni rAj~nAM shobhante nakShatrANi yathA divi ||3-54-7|| damayantI tato ra~NgaM pravivesha shubhAnanA | muShNantI prabhayA rAj~nAM chakShUMShi cha manAMsi cha ||3-54-8|| tasyA gAtreShu patitA teShAM dR^iShTirmahAtmanAm | tatra tatraiva saktAbhUnna chachAla cha pashyatAm ||3-54-9|| tataH saMkIrtyamAneShu rAj~nAM nAmasu bhArata | dadarsha bhaimI puruShAnpa~ncha tulyAkR^itIniva ||3-54-10|| tAnsamIkShya tataH sarvAnnirvisheShAkR^itInsthitAn | saMdehAdatha vaidarbhI nAbhyajAnAnnalaM nR^ipam | yaM yaM hi dadR^ishe teShAM taM taM mene nalaM nR^ipam ||3-54-11|| sA chintayantI buddhyAtha tarkayAmAsa bhAminI | kathaM nu devA~njAnIyAM kathaM vidyAM nalaM nR^ipam ||3-54-12|| evaM saMchintayantI sA vaidarbhI bhR^ishaduHkhitA | shrutAni devali~NgAni chintayAmAsa bhArata ||3-54-13|| devAnAM yAni li~NgAni sthavirebhyaH shrutAni me | tAnIha tiShThatAM bhUmAvekasyApi na lakShaye ||3-54-14|| sA vinishchitya bahudhA vichArya cha punaH punaH | sharaNaM prati devAnAM prAptakAlamamanyata ||3-54-15|| vAchA cha manasA chaiva namaskAraM prayujya sA | devebhyaH prA~njalirbhUtvA vepamAnedamabravIt ||3-54-16|| haMsAnAM vachanaM shrutvA yathA me naiShadho vR^itaH | patitve tena satyena devAstaM pradishantu me ||3-54-17|| vAchA cha manasA chaiva yathA nAbhicharAmyaham | tena satyena vibudhAstameva pradishantu me ||3-54-18|| yathA devaiH sa me bhartA vihito niShadhAdhipaH | tena satyena me devAstameva pradishantu me ||3-54-19|| svaM chaiva rUpaM puShyantu lokapAlAH saheshvarAH | yathAhamabhijAnIyAM puNyashlokaM narAdhipam ||3-54-20|| nishamya damayantyAstatkaruNaM paridevitam | nishchayaM paramaM tathyamanurAgaM cha naiShadhe ||3-54-21|| manovishuddhiM buddhiM cha bhaktiM rAgaM cha bhArata | yathoktaM chakrire devAH sAmarthyaM li~NgadhAraNe ||3-54-22|| sApashyadvibudhAnsarvAnasvedAnstabdhalochanAn | hR^iShitasragrajohInAnsthitAnaspR^ishataH kShitim ||3-54-23|| ChAyAdvitIyo mlAnasragrajaHsvedasamanvitaH | bhUmiShTho naiShadhashchaiva nimeSheNa cha sUchitaH ||3-54-24|| sA samIkShya tato devAnpuNyashlokaM cha bhArata | naiShadhaM varayAmAsa bhaimI dharmeNa bhArata ||3-54-25|| vilajjamAnA vastrAnte jagrAhAyatalochanA | skandhadeshe .asR^ijachchAsya srajaM paramashobhanAm | varayAmAsa chaivainaM patitve varavarNinI ||3-54-26|| tato hA heti sahasA shabdo mukto narAdhipaiH | devairmaharShibhishchaiva sAdhu sAdhviti bhArata | vismitairIritaH shabdaH prashaMsadbhirnalaM nR^ipam ||3-54-27|| vR^ite tu naiShadhe bhaimyA lokapAlA mahaujasaH | prahR^iShTamanasaH sarve nalAyAShTau varAndaduH ||3-54-28|| pratyakShadarshanaM yaj~ne gatiM chAnuttamAM shubhAm | naiShadhAya dadau shakraH prIyamANaH shachIpatiH ||3-54-29|| agnirAtmabhavaM prAdAdyatra vA~nChati naiShadhaH | lokAnAtmaprabhAMshchaiva dadau tasmai hutAshanaH ||3-54-30|| yamastvannarasaM prAdAddharme cha paramAM sthitim | apAMpatirapAM bhAvaM yatra vA~nChati naiShadhaH ||3-54-31|| srajaM chottamagandhADhyAM sarve cha mithunaM daduH | varAnevaM pradAyAsya devAste tridivaM gatAH ||3-54-32|| pArthivAshchAnubhUyAsyA vivAhaM vismayAnvitAH | damayantyAH pramuditAH pratijagmuryathAgatam ||3-54-33|| avApya nArIratnaM tatpuNyashloko .api pArthivaH | reme saha tayA rAjA shachyeva balavR^itrahA ||3-54-34|| atIva mudito rAjA bhrAjamAno .aMshumAniva | ara~njayatprajA vIro dharmeNa paripAlayan ||3-54-35|| Ije chApyashvamedhena yayAtiriva nAhuShaH | anyaishcha kratubhirdhImAnbahubhishchAptadakShiNaiH ||3-54-36|| punashcha ramaNIyeShu vaneShUpavaneShu cha | damayantyA saha nalo vijahArAmaropamaH ||3-54-37|| evaM sa yajamAnashcha viharaMshcha narAdhipaH | rarakSha vasusaMpUrNAM vasudhAM vasudhAdhipaH ||3-54-38|| bR^ihadashva uvAcha | vR^ite tu naiShadhe bhaimyA lokapAlA mahaujasaH | yAnto dadR^ishurAyAntaM dvAparaM kalinA saha ||3-55-1|| athAbravItkaliM shakraH saMprekShya balavR^itrahA | dvApareNa sahAyena kale brUhi kva yAsyasi ||3-55-2|| tato .abravItkaliH shakraM damayantyAH svayaMvaram | gatvAhaM varayiShye tAM mano hi mama tadgatam ||3-55-3|| tamabravItprahasyendro nirvR^ittaH sa svayaMvaraH | vR^itastayA nalo rAjA patirasmatsamIpataH ||3-55-4|| evamuktastu shakreNa kaliH kopasamanvitaH | devAnAmantrya tAnsarvAnuvAchedaM vachastadA ||3-55-5|| devAnAM mAnuShaM madhye yatsA patimavindata | nanu tasyA bhavennyAyyaM vipulaM daNDadhAraNam ||3-55-6|| evamukte tu kalinA pratyUchuste divaukasaH | asmAbhiH samanuj~nAto damayantyA nalo vR^itaH ||3-55-7|| kashcha sarvaguNopetaM nAshrayeta nalaM nR^ipam | yo veda dharmAnakhilAnyathAvachcharitavrataH ||3-55-8|| yasminsatyaM dhR^itirdAnaM tapaH shauchaM damaH shamaH | dhruvANi puruShavyAghre lokapAlasame nR^ipe ||3-55-9|| AtmAnaM sa shapenmUDho hanyAchchAtmAnamAtmanA | evaMguNaM nalaM yo vai kAmayechChapituM kale ||3-55-10|| kR^ichChre sa narake majjedagAdhe vipule .aplave | evamuktvA kaliM devA dvAparaM cha divaM yayuH ||3-55-11|| tato gateShu deveShu kalirdvAparamabravIt | saMhartuM notsahe kopaM nale vatsyAmi dvApara ||3-55-12|| bhraMshayiShyAmi taM rAjyAnna bhaimyA saha raMsyate | tvamapyakShAnsamAvishya kartuM sAhAyyamarhasi ||3-55-13|| bR^ihadashva uvAcha | evaM sa samayaM kR^itvA dvApareNa kaliH saha | AjagAma tatastatra yatra rAjA sa naiShadhaH ||3-56-1|| sa nityamantaraprekShI niShadheShvavasachchiram | athAsya dvAdashe varShe dadarsha kalirantaram ||3-56-2|| kR^itvA mUtramupaspR^ishya saMdhyAmAste sma naiShadhaH | akR^itvA pAdayoH shauchaM tatrainaM kalirAvishat ||3-56-3|| sa samAvishya tu nalaM samIpaM puShkarasya ha | gatvA puShkaramAhedamehi dIvya nalena vai ||3-56-4|| akShadyUte nalaM jetA bhavAnhi sahito mayA | niShadhAnpratipadyasva jitvA rAjannalaM nR^ipam ||3-56-5|| evamuktastu kalinA puShkaro nalamabhyayAt | kalishchaiva vR^iSho bhUtvA gavAM puShkaramabhyayAt ||3-56-6|| AsAdya tu nalaM vIraM puShkaraH paravIrahA | dIvyAvetyabravIdbhrAtA vR^iSheNeti muhurmuhuH ||3-56-7|| na chakShame tato rAjA samAhvAnaM mahAmanAH | vaidarbhyAH prekShamANAyAH paNakAlamamanyata ||3-56-8|| hiraNyasya suvarNasya yAnayugyasya vAsasAm | AviShTaH kalinA dyUte jIyate sma nalastadA ||3-56-9|| tamakShamadasaMmattaM suhR^idAM na tu kashchana | nivAraNe .abhavachChakto dIvyamAnamachetasam ||3-56-10|| tataH paurajanaH sarvo mantribhiH saha bhArata | rAjAnaM draShTumAgachChannivArayitumAturam ||3-56-11|| tataH sUta upAgamya damayantyai nyavedayat | eSha paurajanaH sarvo dvAri tiShThati kAryavAn ||3-56-12|| nivedyatAM naiShadhAya sarvAH prakR^itayaH sthitAH | amR^iShyamANA vyasanaM rAj~no dharmArthadarshinaH ||3-56-13|| tataH sA bAShpakalayA vAchA duHkhena karshitA | uvAcha naiShadhaM bhaimI shokopahatachetanA ||3-56-14|| rAjanpaurajano dvAri tvAM didR^ikShuravasthitaH | mantribhiH sahitaH sarvai rAjabhaktipuraskR^itaH | taM draShTumarhasItyevaM punaH punarabhAShata ||3-56-15|| tAM tathA ruchirApA~NgIM vilapantIM sumadhyamAm | AviShTaH kalinA rAjA nAbhyabhAShata kiMchana ||3-56-16|| tataste mantriNaH sarve te chaiva puravAsinaH | nAyamastIti duHkhArtA vrIDitA jagmurAlayAn ||3-56-17|| tathA tadabhavaddyUtaM puShkarasya nalasya cha | yudhiShThira bahUnmAsAnpuNyashlokastvajIyata ||3-56-18|| bR^ihadashva uvAcha | damayantI tato dR^iShTvA puNyashlokaM narAdhipam | unmattavadanunmattA devane gatachetasam ||3-57-1|| bhayashokasamAviShTA rAjanbhImasutA tataH | chintayAmAsa tatkAryaM sumahatpArthivaM prati ||3-57-2|| sA sha~NkamAnA tatpApaM chikIrShantI cha tatpriyam | nalaM cha hR^itasarvasvamupalabhyedamabravIt ||3-57-3|| bR^ihatsene vrajAmAtyAnAnAyya nalashAsanAt | AchakShva yaddhR^itaM dravyamavashiShTaM cha yadvasu ||3-57-4|| tataste mantriNaH sarve vij~nAya nalashAsanam | api no bhAgadheyaM syAdityuktvA punarAvrajan ||3-57-5|| tAstu sarvAH prakR^itayo dvitIyaM samupasthitAH | nyavedayadbhImasutA na cha tatpratyanandata ||3-57-6|| vAkyamapratinandantaM bhartAramabhivIkShya sA | damayantI punarveshma vrIDitA pravivesha ha ||3-57-7|| nishamya satataM chAkShAnpuNyashlokaparA~NmukhAn | nalaM cha hR^itasarvasvaM dhAtrIM punaruvAcha ha ||3-57-8|| bR^ihatsene punargachCha vArShNeyaM nalashAsanAt | sUtamAnaya kalyANi mahatkAryamupasthitam ||3-57-9|| bR^ihatsenA tu tachChrutvA damayantyAH prabhAShitam | vArShNeyamAnayAmAsa puruShairAptakAribhiH ||3-57-10|| vArShNeyaM tu tato bhaimI sAntvaya~nshlakShNayA girA | uvAcha deshakAlaj~nA prAptakAlamaninditA ||3-57-11|| jAnIShe tvaM yathA rAjA samyagvR^ittaH sadA tvayi | tasya tvaM viShamasthasya sAhAyyaM kartumarhasi ||3-57-12 || yathA yathA hi nR^ipatiH puShkareNeha jIyate | tathA tathAsya dyUte vai rAgo bhUyo .abhivardhate ||3-57-13|| yathA cha puShkarasyAkShA vartante vashavartinaH | tathA viparyayashchApi nalasyAkSheShu dR^ishyate ||3-57-14|| suhR^itsvajanavAkyAni yathAvanna shR^iNoti cha | nUnaM manye na sheSho .asti naiShadhasya mahAtmanaH ||3-57-15|| yatra me vachanaM rAjA nAbhinandati mohitaH | sharaNaM tvAM prapannAsmi sArathe kuru madvachaH | na hi me shudhyate bhAvaH kadAchidvinashediti ||3-57-16|| nalasya dayitAnashvAnyojayitvA mahAjavAn | idamAropya mithunaM kuNDinaM yAtumarhasi ||3-57-17|| mama j~nAtiShu nikShipya dArakau syandanaM tathA | ashvAMshchaitAnyathAkAmaM vasa vAnyatra gachCha vA ||3-57-18|| damayantyAstu tadvAkyaM vArShNeyo nalasArathiH | nyavedayadasheSheNa nalAmAtyeShu mukhyashaH ||3-57-19|| taiH sametya vinishchitya so .anuj~nAto mahIpate | yayau mithunamAropya vidarbhAMstena vAhinA ||3-57-20|| hayAMstatra vinikShipya sUto rathavaraM cha tam | indrasenAM cha tAM kanyAmindrasenaM cha bAlakam ||3-57-21|| Amantrya bhImaM rAjAnamArtaH shochannalaM nR^ipam | aTamAnastato .ayodhyAM jagAma nagarIM tadA ||3-57-22|| R^ituparNaM sa rAjAnamupatasthe suduHkhitaH | bhR^itiM chopayayau tasya sArathyena mahIpate ||3-57-23|| bR^ihadashva uvAcha | tatastu yAte vArShNeye puNyashlokasya dIvyataH | puShkareNa hR^itaM rAjyaM yachchAnyadvasu kiMchana ||3-58-1|| hR^itarAjyaM nalaM rAjanprahasanpuShkaro .abravIt | dyUtaM pravartatAM bhUyaH pratipANo .asti kastava ||3-58-2|| shiShTA te damayantyekA sarvamanyaddhR^itaM mayA | damayantyAH paNaH sAdhu vartatAM yadi manyase ||3-58-3|| puShkareNaivamuktasya puNyashlokasya manyunA | vyadIryateva hR^idayaM na chainaM kiMchidabravIt ||3-58-4|| tataH puShkaramAlokya nalaH paramamanyumAn | utsR^ijya sarvagAtrebhyo bhUShaNAni mahAyashAH ||3-58-5|| ekavAsA asaMvItaH suhR^ichChokavivardhanaH | nishchakrAma tadA rAjA tyaktvA suvipulAM shriyam ||3-58-6|| damayantyekavastrA taM gachChantaM pR^iShThato .anviyAt | sa tayA bAhyataH sArdhaM trirAtraM naiShadho .avasat ||3-58-7|| puShkarastu mahArAja ghoShayAmAsa vai pure | nale yaH samyagAtiShThetsa gachChedvadhyatAM mama ||3-58-8|| puShkarasya tu vAkyena tasya vidveShaNena cha | paurA na tasminsatkAraM kR^itavanto yudhiShThira ||3-58-9|| sa tathA nagarAbhyAshe satkArArho na satkR^itaH | trirAtramuShito rAjA jalamAtreNa vartayan ||3-58-10|| kShudhA saMpIDyamAnastu nalo bahutithe .ahani | apashyachChakunAnkAMshchiddhiraNyasadR^ishachChadAn ||3-58-11|| sa chintayAmAsa tadA niShadhAdhipatirbalI | asti bhakSho mamAdyAyaM vasu chedaM bhaviShyati ||3-58-12|| tatastAnantarIyeNa vAsasA samavAstR^iNot | tasyAntarIyamAdAya jagmuH sarve vihAyasA ||3-58-13|| utpatantaH khagAste tu vAkyamAhustadA nalam | dR^iShTvA digvAsasaM bhUmau sthitaM dInamadhomukham ||3-58-14|| vayamakShAH sudurbuddhe tava vAso jihIrShavaH | AgatA na hi naH prItiH savAsasi gate tvayi ||3-58-15|| tAnsamIkShya gatAnakShAnAtmAnaM cha vivAsasam | puNyashlokastato rAjA damayantImathAbravIt ||3-58-16|| yeShAM prakopAdaishvaryAtprachyuto .ahamanindite | prANayAtrAM na vinde cha duHkhitaH kShudhayArditaH ||3-58-17|| yeShAM kR^ite na satkAramakurvanmayi naiShadhAH | ta ime shakunA bhUtvA vAso .apyapaharanti me ||3-58-18|| vaiShamyaM paramaM prApto duHkhito gatachetanaH | bhartA te .ahaM nibodhedaM vachanaM hitamAtmanaH ||3-58-19|| ete gachChanti bahavaH panthAno dakShiNApatham | avantImR^ikShavantaM cha samatikramya parvatam ||3-58-20|| eSha vindhyo mahAshailaH payoShNI cha samudragA | AshramAshcha maharShINAmamI puShpaphalAnvitAH ||3-58-21|| eSha panthA vidarbhANAmayaM gachChati kosalAn | ataH paraM cha desho .ayaM dakShiNe dakShiNApathaH ||3-58-22|| tataH sA bAShpakalayA vAchA duHkhena karshitA | uvAcha damayantI taM naiShadhaM karuNaM vachaH ||3-58-23|| udvepate me hR^idayaM sIdantya~NgAni sarvashaH | tava pArthiva saMkalpaM chintayantyAH punaH punaH ||3-58-24|| hR^itarAjyaM hR^itadhanaM vivastraM kShuchChramAnvitam | kathamutsR^ijya gachCheyamahaM tvAM vijane vane ||3-58-25|| shrAntasya te kShudhArtasya chintayAnasya tatsukham | vane ghore mahArAja nAshayiShyAmi te klamam ||3-58-26|| na cha bhAryAsamaM kiMchidvidyate bhiShajAM matam | auShadhaM sarvaduHkheShu satyametadbravImi te ||3-58-27|| nala uvAcha | evametadyathAttha tvaM damayanti sumadhyame | nAsti bhAryAsamaM mitraM narasyArtasya bheShajam ||3-58-28|| na chAhaM tyaktukAmastvAM kimarthaM bhIru sha~Nkase | tyajeyamahamAtmAnaM na tveva tvAmanindite ||3-58-29|| damayantyuvAcha | yadi mAM tvaM mahArAja na vihAtumihechChasi | tatkimarthaM vidarbhANAM panthAH samupadishyate ||3-58-30|| avaimi chAhaM nR^ipate na tvaM mAM tyaktumarhasi | chetasA tvapakR^iShTena mAM tyajethA mahApate ||3-58-31|| panthAnaM hi mamAbhIkShNamAkhyAsi narasattama | atonimittaM shokaM me vardhayasyamaraprabha ||3-58-32|| yadi chAyamabhiprAyastava rAjanvrajediti | sahitAveva gachChAvo vidarbhAnyadi manyase ||3-58-33|| vidarbharAjastatra tvAM pUjayiShyati mAnada | tena tvaM pUjito rAjansukhaM vatsyasi no gR^ihe ||3-58-34|| nala uvAcha | yathA rAjyaM pituste tattathA mama na saMshayaH | na tu tatra gamiShyAmi viShamasthaH kathaMchana ||3-59-1|| kathaM samR^iddho gatvAhaM tava harShavivardhanaH | paridyUno gamiShyAmi tava shokavivardhanaH ||3-59-2|| bR^ihadashva uvAcha | iti bruvannalo rAjA damayantIM punaH punaH | sAntvayAmAsa kalyANIM vAsaso .ardhena saMvR^itAm ||3-59-3|| tAvekavastrasaMvItAvaTamAnAvitastataH | kShutpipAsAparishrAntau sabhAM kAMchidupeyatuH ||3-59-4|| tAM sabhAmupasaMprApya tadA sa niShadhAdhipaH | vaidarbhyA sahito rAjA niShasAda mahItale ||3-59-5|| sa vai vivastro malino vikachaH pAMsuguNThitaH | damayantyA saha shrAntaH suShvApa dharaNItale ||3-59-6|| damayantyapi kalyANI nidrayApahR^itA tataH | sahasA duHkhamAsAdya sukumArI tapasvinI ||3-59-7|| suptAyAM damayantyAM tu nalo rAjA vishAM pate | shokonmathitachittAtmA na sma shete yathA purA ||3-59-8|| sa tadrAjyApaharaNaM suhR^ittyAgaM cha sarvashaH | vane cha taM paridhvaMsaM prekShya chintAmupeyivAn ||3-59-9|| kiM nu me syAdidaM kR^itvA kiM nu me syAdakurvataH | kiM nu me maraNaM shreyaH parityAgo janasya vA ||3-59-10|| mAmiyaM hyanuraktedaM duHkhamApnoti matkR^ite | madvihInA tviyaM gachChetkadAchitsvajanaM prati ||3-59-11|| mayA niHsaMshayaM duHkhamiyaM prApsyatyanuttamA | utsarge saMshayaH syAttu vindetApi sukhaM kvachit ||3-59-12|| sa vinishchitya bahudhA vichArya cha punaH punaH | utsarge .amanyata shreyo damayantyA narAdhipaH ||3-59-13|| so .avastratAmAtmanashcha tasyAshchApyekavastratAm | chintayitvAdhyagAdrAjA vastrArdhasyAvakartanam ||3-59-14|| kathaM vAso vikarteyaM na cha budhyeta me priyA | chintyaivaM naiShadho rAjA sabhAM paryacharattadA ||3-59-15|| paridhAvannatha nala itashchetashcha bhArata | AsasAda sabhoddeshe vikoshaM khaDgamuttamam ||3-59-16|| tenArdhaM vAsasashChittvA nivasya cha paraMtapaH | suptAmutsR^ijya vaidarbhIM prAdravadgatachetanaH ||3-59-17|| tato nibaddhahR^idayaH punarAgamya tAM sabhAm | damayantIM tathA dR^iShTvA ruroda niShadhAdhipaH ||3-59-18|| yAM na vAyurna chAdityaH purA pashyati me priyAm | seyamadya sabhAmadhye shete bhUmAvanAthavat ||3-59-19|| iyaM vastrAvakartena saMvItA chAruhAsinI | unmatteva varArohA kathaM buddhvA bhaviShyati ||3-59-20|| kathamekA satI bhaimI mayA virahitA shubhA | chariShyati vane ghore mR^igavyAlaniShevite ||3-59-21|| gatvA gatvA nalo rAjA punareti sabhAM muhuH | AkR^iShyamANaH kalinA sauhR^idenApakR^iShyate ||3-59-22|| dvidheva hR^idayaM tasya duHkhitasyAbhavattadA | doleva muhurAyAti yAti chaiva sabhAM muhuH ||3-59-23|| so .apakR^iShTastu kalinA mohitaH prAdravannalaH | suptAmutsR^ijya tAM bhAryAM vilapya karuNaM bahu ||3-59-24|| naShTAtmA kalinA spR^iShTastattadvigaNayannR^ipaH | jagAmaiva vane shUnye bhAryAmutsR^ijya duHkhitaH ||3-59-25|| bR^ihadashva uvAcha | apakrAnte nale rAjandamayantI gataklamA | abudhyata varArohA saMtrastA vijane vane ||3-60-1|| sApashyamAnA bhartAraM duHkhashokasamanvitA | prAkroshaduchchaiH saMtrastA mahArAjeti naiShadham ||3-60-2|| hA nAtha hA mahArAja hA svAminkiM jahAsi mAm | hA hatAsmi vinaShTAsmi bhItAsmi vijane vane ||3-60-3|| nanu nAma mahArAja dharmaj~naH satyavAgasi | kathamuktvA tathAsatyaM suptAmutsR^ijya mAM gataH ||3-60-4|| kathamutsR^ijya gantAsi vashyAM bhAryAmanuvratAm | visheShato .anapakR^ite pareNApakR^ite sati ||3-60-5|| shakShyase tA giraH satyAH kartuM mayi nareshvara | yAstvayA lokapAlAnAM saMnidhau kathitAH purA ||3-60-6|| paryAptaH parihAso .ayametAvAnpuruSharShabha | bhItAhamasmi durdharSha darshayAtmAnamIshvara ||3-60-7|| dR^ishyase dR^ishyase rAjanneSha tiShThasi naiShadha | AvArya gulmairAtmAnaM kiM mAM na pratibhAShase ||3-60-8|| nR^ishaMsaM bata rAjendra yanmAmevaMgatAmiha | vilapantIM samAli~Ngya nAshvAsayasi pArthiva ||3-60-9|| na shochAmyahamAtmAnaM na chAnyadapi kiMchana | kathaM nu bhavitAsyeka iti tvAM nR^ipa shochimi ||3-60-10|| kathaM nu rAjaMstR^iShitaH kShudhitaH shramakarshitaH | sAyAhne vR^ikShamUleShu mAmapashyanbhaviShyasi ||3-60-11|| tataH sA tIvrashokArtA pradIpteva cha manyunA | itashchetashcha rudatI paryadhAvata duHkhitA ||3-60-12|| muhurutpatate bAlA muhuH patati vihvalA | muhurAlIyate bhItA muhuH kroshati roditi ||3-60-13|| sA tIvrashokasaMtaptA muhurniHshvasya vihvalA | uvAcha bhaimI niShkramya rodamAnA pativratA ||3-60-14|| yasyAbhishApAdduHkhArto duHkhaM vindati naiShadhaH | tasya bhUtasya tadduHkhAdduHkhamabhyadhikaM bhavet ||3-60-15|| apApachetasaM pApo ya evaM kR^itavAnnalam | tasmAdduHkhataraM prApya jIvatvasukhajIvikAm ||3-60-16|| evaM tu vilapantI sA rAj~no bhAryA mahAtmanaH | anveShati sma bhartAraM vane shvApadasevite ||3-60-17|| unmattavadbhImasutA vilapantI tatastataH | hA hA rAjanniti muhuritashchetashcha dhAvati ||3-60-18|| tAM shuShyamANAmatyarthaM kurarImiva vAshatIm | karuNaM bahu shochantIM vilapantIM muhurmuhuH ||3-60-19|| sahasAbhyAgatAM bhaimImabhyAshaparivartinIm | jagrAhAjagaro grAho mahAkAyaH kShudhAnvitaH ||3-60-20|| sA grasyamAnA grAheNa shokena cha parAjitA | nAtmAnaM shochati tathA yathA shochati naiShadham ||3-60-21|| hA nAtha mAmiha vane grasyamAnAmanAthavat | grAheNAnena vipine kimarthaM nAbhidhAvasi ||3-60-22|| kathaM bhaviShyasi punarmAmanusmR^itya naiShadha | pApAnmuktaH punarlabdhvA buddhiM cheto dhanAni cha ||3-60-23|| shrAntasya te kShudhArtasya pariglAnasya naiShadha | kaH shramaM rAjashArdUla nAshayiShyati mAnada ||3-60-24|| tAmakasmAnmR^igavyAdho vicharangahane vane | AkrandatImupashrutya javenAbhisasAra ha ||3-60-25|| tAM sa dR^iShTvA tathA grastAmurageNAyatekShaNAm | tvaramANo mR^igavyAdhaH samabhikramya vegitaH ||3-60-26|| mukhataH pAtayAmAsa shastreNa nishitena ha | nirvicheShTaM bhujaMgaM taM vishasya mR^igajIvanaH ||3-60-27|| mokShayitvA cha tAM vyAdhaH prakShAlya salilena cha | samAshvAsya kR^itAhArAmatha paprachCha bhArata ||3-60-28|| kasya tvaM mR^igashAvAkShi kathaM chAbhyAgatA vanam | kathaM chedaM mahatkR^ichChraM prAptavatyasi bhAmini ||3-60-29|| damayantI tathA tena pR^ichChyamAnA vishAM pate | sarvametadyathAvR^ittamAchachakShe .asya bhArata ||3-60-30|| tAmardhavastrasaMvItAM pInashroNipayodharAm | sukumArAnavadyA~NgIM pUrNachandranibhAnanAm ||3-60-31|| arAlapakShmanayanAM tathA madhurabhAShiNIm | lakShayitvA mR^igavyAdhaH kAmasya vashameyivAn ||3-60-32|| tAmatha shlakShNayA vAchA lubdhako mR^idupurvayA | sAntvayAmAsa kAmArtastadabudhyata bhAminI ||3-60-33|| damayantI tu taM duShTamupalabhya pativratA | tIvraroShasamAviShTA prajajvAleva manyunA ||3-60-34|| sa tu pApamatiH kShudraH pradharShayitumAturaH | durdharShAM tarkayAmAsa dIptAmagnishikhAmiva ||3-60-35|| damayantI tu duHkhArtA patirAjyavinAkR^itA | atItavAkpathe kAle shashApainaM ruShA kila ||3-60-36|| yathAhaM naiShadhAdanyaM manasApi na chintaye | tathAyaM patatAM kShudraH parAsurmR^igajIvanaH ||3-60-37|| uktamAtre tu vachane tayA sa mR^igajIvanaH | vyasuH papAta medinyAmagnidagdha iva drumaH ||3-60-38|| bR^ihadashva uvAcha | sA nihatya mR^igavyAdhaM pratasthe kamalekShaNA | vanaM pratibhayaM shUnyaM jhillikAgaNanAditam ||3-61-1|| siMhavyAghravarAharkSharurudvIpiniShevitam | nAnApakShigaNAkIrNaM mlechChataskarasevitam ||3-61-2|| shAlaveNudhavAshvatthatinduke~NgudakiMshukaiH | arjunAriShTasaMChannaM chandanaishcha sashAlmalaiH ||3-61-3|| jambvAmralodhrakhadirashAkavetrasamAkulam | kAshmaryAmalakaplakShakadambodumbarAvR^itam ||3-61-4|| badarIbilvasaMChannaM nyagrodhaishcha samAkulam | priyAlatAlakharjUraharItakabibhItakaiH ||3-61-5|| nAnAdhAtushatairnaddhAnvividhAnapi chAchalAn | niku~njAnpakShisaMghuShTAndarIshchAdbhutadarshanAH | nadIH sarAMsi vApIshcha vividhAMshcha mR^igadvijAn ||3-61-6|| sA bahUnbhImarUpAMshcha pishAchoragarAkShasAn | palvalAni taDAgAni girikUTAni sarvashaH | saritaH sAgarAMshchaiva dadarshAdbhutadarshanAn ||3-61-7|| yUthasho dadR^ishe chAtra vidarbhAdhipanandinI | mahiShAnvarAhAngomAyUnR^ikShavAnarapannagAn ||3-61-8|| tejasA yashasA sthityA shriyA cha parayA yutA | vaidarbhI vicharatyekA nalamanveShatI tadA ||3-61-9|| nAbibhyatsA nR^ipasutA bhaimI tatrAtha kasyachit | dAruNAmaTavIM prApya bhartR^ivyasanakarshitA ||3-61-10|| vidarbhatanayA rAjanvilalApa suduHkhitA | bhartR^ishokaparItA~NgI shilAtalasamAshritA ||3-61-11|| damayantyuvAcha | siMhoraska mahAbAho niShadhAnAM janAdhipa | kva nu rAjangato .asIha tyaktvA mAM nirjane vane ||3-61-12|| ashvamedhAdibhirvIra kratubhiH svAptadakShiNaiH | kathamiShTvA naravyAghra mayi mithyA pravartase ||3-61-13|| yattvayoktaM naravyAghra matsamakShaM mahAdyute | kartumarhasi kalyANa tadR^itaM pArthivarShabha ||3-61-14|| yathoktaM vihagairhaMsaiH samIpe tava bhUmipa | matsakAshe cha tairuktaM tadavekShitumarhasi ||3-61-15|| chatvAra ekato vedAH sA~NgopA~NgAH savistarAH | svadhItA mAnavashreShTha satyamekaM kilaikataH ||3-61-16|| tasmAdarhasi shatrughna satyaM kartuM nareshvara | uktavAnasi yadvIra matsakAshe purA vachaH ||3-61-17|| hA vIra nanu nAmAhamiShTA kila tavAnagha | asyAmaTavyAM ghorAyAM kiM mAM na pratibhAShase ||3-61-18|| bhartsayatyeSha mAM raudro vyAttAsyo dAruNAkR^itiH | araNyarATkShudhAviShTaH kiM mAM na trAtumarhasi ||3-61-19|| na me tvadanyA subhage priyA ityabravIstadA | tAmR^itAM kuru kalyANa puroktAM bhAratIM nR^ipa ||3-61-20|| unmattAM vilapantIM mAM bhAryAmiShTAM narAdhipa | IpsitAmIpsito nAtha kiM mAM na pratibhAShase ||3-61-21|| kR^ishAM dInAM vivarNAM cha malinAM vasudhAdhipa | vastrArdhaprAvR^itAmekAM vilapantImanAthavat ||3-61-22|| yUthabhraShTAmivaikAM mAM hariNIM pR^ithulochana | na mAnayasi mAnArha rudatImarikarshana ||3-61-23|| mahArAja mahAraNye mAmihaikAkinIM satIm | AbhAShamANAM svAM patnIM kiM mAM na pratibhAShase ||3-61-24|| kulashIlopasaMpannaM chArusarvA~Ngashobhanam | nAdya tvAmanupashyAmi girAvasminnarottama | vane chAsminmahAghore siMhavyAghraniShevite ||3-61-25|| shayAnamupaviShTaM vA sthitaM vA niShadhAdhipa | prasthitaM vA narashreShTha mama shokavivardhana ||3-61-26|| kaM nu pR^ichChAmi duHkhArtA tvadarthe shokakarshitA | kachchiddR^iShTastvayAraNye saMgatyeha nalo nR^ipaH ||3-61-27|| ko nu me kathayedadya vane .asminviShThitaM nalam | abhirUpaM mahAtmAnaM paravyUhavinAshanam ||3-61-28|| yamanveShasi rAjAnaM nalaM padmanibhekShaNam | ayaM sa iti kasyAdya shroShyAmi madhurAM giram ||3-61-29|| araNyarADayaM shrImAMshchaturdaMShTro mahAhanuH | shArdUlo .abhimukhaH praiti pR^ichChAmyenamasha~NkitA ||3-61-30|| bhavAnmR^igANAmadhipastvamasminkAnane prabhuH | vidarbharAjatanayAM damayantIti viddhi mAm ||3-61-31|| niShadhAdhipaterbhAryAM nalasyAmitraghAtinaH | patimanveShatImekAM kR^ipaNAM shokakarshitAm | AshvAsaya mR^igendreha yadi dR^iShTastvayA nalaH ||3-61-32|| atha vAraNyanR^ipate nalaM yadi na shaMsasi | mAmadasva mR^igashreShTha vishokAM kuru duHkhitAm ||3-61-33|| shrutvAraNye vilapitaM mamaiSha mR^igarATsvayam | yAtyetAM mR^iShTasalilAmApagAM sAgaraMgamAm ||3-61-34|| imaM shilochchayaM puNyaM shR^i~NgairbahubhiruchChritaiH | virAjadbhirdivaspR^igbhirnaikavarNairmanoramaiH ||3-61-35|| nAnAdhAtusamAkIrNaM vividhopalabhUShitam | asyAraNyasya mahataH ketubhUtamivochChritam ||3-61-36|| siMhashArdUlamAta~NgavarAharkShamR^igAyutam | patatribhirbahuvidhaiH samantAdanunAditam ||3-61-37|| kiMshukAshokabakulapuMnAgairupashobhitam | saridbhiH savihaMgAbhiH shikharaishchopashobhitam | girirAjamimaM tAvatpR^ichChAmi nR^ipatiM prati ||3-61-38|| bhagavannachalashreShTha divyadarshana vishruta | sharaNya bahukalyANa namaste .astu mahIdhara ||3-61-39|| praName tvAbhigamyAhaM rAjaputrIM nibodha mAm | rAj~naH snuShAM rAjabhAryAM damayantIti vishrutAm ||3-61-40|| rAjA vidarbhAdhipatiH pitA mama mahArathaH | bhImo nAma kShitipatishchAturvarNyasya rakShitA ||3-61-41|| rAjasUyAshvamedhAnAM kratUnAM dakShiNAvatAm | AhartA pArthivashreShThaH pR^ithuchArva~nchitekShaNaH ||3-61-42|| brahmaNyaH sAdhuvR^ittashcha satyavAganasUyakaH | shIlavAnsusamAchAraH pR^ithushrIrdharmavichChuchiH ||3-61-43|| samyaggoptA vidarbhANAM nirjitArigaNaH prabhuH | tasya mAM viddhi tanayAM bhagavaMstvAmupasthitAm ||3-61-44|| niShadheShu mahAshaila shvashuro me nR^ipottamaH | sugR^ihItanAmA vikhyAto vIrasena iti sma ha ||3-61-45|| tasya rAj~naH suto vIraH shrImAnsatyaparAkramaH | kramaprAptaM pituH svaM yo rAjyaM samanushAsti ha ||3-61-46|| nalo nAmAridamanaH puNyashloka iti shrutaH | brahmaNyo vedavidvAgmI puNyakR^itsomapo .agnichit ||3-61-47|| yaShTA dAtA cha yoddhA cha samyakchaiva prashAsitA | tasya mAmachalashreShTha viddhi bhAryAmihAgatAm ||3-61-48|| tyaktashriyaM bhartR^ihInAmanAthAM vyasanAnvitAm | anveShamANAM bhartAraM taM vai naravarottamam ||3-61-49|| khamullikhadbhiretairhi tvayA shR^i~NgashatairnR^ipaH | kachchiddR^iShTo .achalashreShTha vane .asmindAruNe nalaH ||3-61-50|| gajendravikramo dhImAndIrghabAhuramarShaNaH | vikrAntaH satyavAgdhIro bhartA mama mahAyashAH | niShadhAnAmadhipatiH kachchiddR^iShTastvayA nalaH ||3-61-51|| kiM mAM vilapatImekAM parvatashreShTha duHkhitAm | girA nAshvAsayasyadya svAM sutAmiva duHkhitAm ||3-61-52|| vIra vikrAnta dharmaj~na satyasaMdha mahIpate | yadyasyasminvane rAjandarshayAtmAnamAtmanA ||3-61-53|| kadA nu snigdhagambhIrAM jImUtasvanasaMnibhAm | shroShyAmi naiShadhasyAhaM vAchaM tAmamR^itopamAm ||3-61-54|| vaidarbhItyeva kathitAM shubhAM rAj~no mahAtmanaH | AmnAyasAriNImR^iddhAM mama shokanibarhiNIm ||3-61-55|| iti sA taM girishreShThamuktvA pArthivanandinI | damayantI tato bhUyo jagAma dishamuttarAm ||3-61-56|| sA gatvA trInahorAtrAndadarsha paramA~NganA | tApasAraNyamatulaM divyakAnanadarshanam ||3-61-57|| vasiShThabhR^igvatrisamaistApasairupashobhitam | niyataiH saMyatAhArairdamashauchasamanvitaiH ||3-61-58|| abbhakShairvAyubhakShaishcha patrAhAraistathaiva cha | jitendriyairmahAbhAgaiH svargamArgadidR^ikShubhiH ||3-61-59|| valkalAjinasaMvItairmunibhiH saMyatendriyaiH | tApasAdhyuShitaM ramyaM dadarshAshramamaNDalam ||3-61-60|| sA dR^iShTvaivAshramapadaM nAnAmR^iganiShevitam | shAkhAmR^igagaNaishchaiva tApasaishcha samanvitam ||3-61-61|| subhrUH sukeshI sushroNI sukuchA sudvijAnanA | varchasvinI supratiShThA sva~nchitodyatagAminI ||3-61-62|| sA viveshAshramapadaM vIrasenasutapriyA | yoShidratnaM mahAbhAgA damayantI manasvinI ||3-61-63|| sAbhivAdya tapovR^iddhAnvinayAvanatA sthitA | svAgataM ta iti proktA taiH sarvaistApasaishcha sA ||3-61-64|| pUjAM chAsyA yathAnyAyaM kR^itvA tatra tapodhanAH | AsyatAmityathochuste brUhi kiM karavAmahe ||3-61-65|| tAnuvAcha varArohA kachchidbhagavatAmiha | tapasyagniShu dharmeShu mR^igapakShiShu chAnaghAH | kushalaM vo mahAbhAgAH svadharmacharaNeShu cha ||3-61-66|| tairuktA kushalaM bhadre sarvatreti yashasvinI | brUhi sarvAnavadyA~Ngi kA tvaM kiM cha chikIrShasi ||3-61-67|| dR^iShTvaiva te paraM rUpaM dyutiM cha paramAmiha | vismayo naH samutpannaH samAshvasihi mA shuchaH ||3-61-68|| asyAraNyasya mahatI devatA vA mahIbhR^itaH | asyA nu nadyAH kalyANi vada satyamanindite ||3-61-69|| sAbravIttAnR^iShInnAhamaraNyasyAsya devatA | na chApyasya girerviprA na nadyA devatApyaham ||3-61-70|| mAnuShIM mAM vijAnIta yUyaM sarve tapodhanAH | vistareNAbhidhAsyAmi tanme shR^iNuta sarvashaH ||3-61-71|| vidarbheShu mahIpAlo bhImo nAma mahAdyutiH | tasya mAM tanayAM sarve jAnIta dvijasattamAH ||3-61-72|| niShadhAdhipatirdhImAnnalo nAma mahAyashAH | vIraH saMgrAmajidvidvAnmama bhartA vishAM patiH ||3-61-73|| devatAbhyarchanaparo dvijAtijanavatsalaH | goptA niShadhavaMshasya mahAbhAgo mahAdyutiH ||3-61-74|| satyavAgdharmavitprAj~naH satyasaMdho .arimardanaH | brahmaNyo daivataparaH shrImAnparapuraMjayaH ||3-61-75|| nalo nAma nR^ipashreShTho devarAjasamadyutiH | mama bhartA vishAlAkShaH pUrNenduvadano .arihA ||3-61-76|| AhartA kratumukhyAnAM vedavedA~NgapAragaH | sapatnAnAM mR^idhe hantA ravisomasamaprabhaH ||3-61-77|| sa kaishchinnikR^itipraj~nairakalyANairnarAdhamaiH | AhUya pR^ithivIpAlaH satyadharmaparAyaNaH | devane kushalairjihmairjito rAjyaM vasUni cha ||3-61-78|| tasya mAmavagachChadhvaM bhAryAM rAjarShabhasya vai | damayantIti vikhyAtAM bhartR^idarshanalAlasAm ||3-61-79|| sA vanAni girIMshchaiva sarAMsi saritastathA | palvalAni cha ramyANi tathAraNyAni sarvashaH ||3-61-80|| anveShamANA bhartAraM nalaM raNavishAradam | mahAtmAnaM kR^itAstraM cha vicharAmIha duHkhitA ||3-61-81|| kachchidbhagavatAM puNyaM tapovanamidaM nR^ipaH | bhavetprApto nalo nAma niShadhAnAM janAdhipaH ||3-61-82|| yatkR^ite .ahamidaM viprAH prapannA bhR^ishadAruNam | vanaM pratibhayaM ghoraM shArdUlamR^igasevitam ||3-61-83|| yadi kaishchidahorAtrairna drakShyAmi nalaM nR^ipam | AtmAnaM shreyasA yokShye dehasyAsya vimochanAt ||3-61-84|| ko nu me jIvitenArthastamR^ite puruSharShabham | kathaM bhaviShyAmyadyAhaM bhartR^ishokAbhipIDitA ||3-61-85|| evaM vilapatImekAmaraNye bhImanandinIm | damayantImathochuste tApasAH satyavAdinaH ||3-61-86|| udarkastava kalyANi kalyANo bhavitA shubhe | vayaM pashyAma tapasA kShipraM drakShyasi naiShadham ||3-61-87|| niShadhAnAmadhipatiM nalaM ripunighAtinam | bhaimi dharmabhR^itAM shreShThaM drakShyase vigatajvaram ||3-61-88|| vimuktaM sarvapApebhyaH sarvaratnasamanvitam | tadeva nagarashreShThaM prashAsantamariMdamam ||3-61-89|| dviShatAM bhayakartAraM suhR^idAM shokanAshanam | patiM drakShyasi kalyANi kalyANAbhijanaM nR^ipam ||3-61-90|| evamuktvA nalasyeShTAM mahiShIM pArthivAtmajAm | antarhitAstApasAste sAgnihotrAshramAstadA ||3-61-91|| sA dR^iShTvA mahadAshcharyaM vismitA abhavattadA | damayantyanavadyA~NgI vIrasenanR^ipasnuShA ||3-61-92|| kiM nu svapno mayA dR^iShTaH ko .ayaM vidhirihAbhavat | kva nu te tApasAH sarve kva tadAshramamaNDalam ||3-61-93|| kva sA puNyajalA ramyA nAnAdvijaniShevitA | nadI te cha nagA hR^idyAH phalapuShpopashobhitAH ||3-61-94|| dhyAtvA chiraM bhImasutA damayantI shuchismitA | bhartR^ishokaparA dInA vivarNavadanAbhavat ||3-61-95|| sA gatvAthAparAM bhUmiM bAShpasaMdigdhayA girA | vilalApAshrupUrNAkShI dR^iShTvAshokataruM tataH ||3-61-96|| upagamya tarushreShThamashokaM puShpitaM tadA | pallavApIDitaM hR^idyaM vihaMgairanunAditam ||3-61-97|| aho batAyamagamaH shrImAnasminvanAntare | ApIDairbahubhirbhAti shrImAndramiDarADiva ||3-61-98|| vishokAM kuru mAM kShipramashoka priyadarshana | vItashokabhayAbAdhaM kachchittvaM dR^iShTavAnnR^ipam ||3-61-99|| nalaM nAmAridamanaM damayantyAH priyaM patim | niShadhAnAmadhipatiM dR^iShTavAnasi me priyam ||3-61-100|| ekavastrArdhasaMvItaM sukumAratanutvacham | vyasanenArditaM vIramaraNyamidamAgatam ||3-61-101|| yathA vishokA gachCheyamashokanaga tatkuru | satyanAmA bhavAshoka mama shokavinAshanAt ||3-61-102|| evaM sAshokavR^ikShaM tamArtA triH parigamya ha | jagAma dAruNataraM deshaM bhaimI varA~NganA ||3-61-103|| sA dadarsha nagAnnaikAnnaikAshcha saritastathA | naikAMshcha parvatAnramyAnnaikAMshcha mR^igapakShiNaH ||3-61-104|| kandarAMshcha nitambAMshcha nadAMshchAdbhutadarshanAn | dadarsha sA bhImasutA patimanveShatI tadA ||3-61-105|| gatvA prakR^iShTamadhvAnaM damayantI shuchismitA | dadarshAtha mahAsArthaM hastyashvarathasaMkulam ||3-61-106|| uttarantaM nadIM ramyAM prasannasalilAM shubhAm | sushItatoyAM vistIrNAM hradinIM vetasairvR^itAm ||3-61-107|| prodghuShTAM krau~nchakuraraishchakravAkopakUjitAm | kUrmagrAhajhaShAkIrNAM pulinadvIpashobhitAm ||3-61-108|| sA dR^iShTvaiva mahAsArthaM nalapatnI yashasvinI | upasarpya varArohA janamadhyaM vivesha ha ||3-61-109|| unmattarUpA shokArtA tathA vastrArdhasaMvR^itA | kR^ishA vivarNA malinA pAMsudhvastashiroruhA ||3-61-110|| tAM dR^iShTvA tatra manujAH kechidbhItAH pradudruvuH | ke chichchintAparAstasthuH kechittatra vichukrushuH ||3-61-111|| prahasanti sma tAM kechidabhyasUyanta chApare | chakrustasyAM dayAM kechitpaprachChushchApi bhArata ||3-61-112|| kAsi kasyAsi kalyANi kiM vA mR^igayase vane | tvAM dR^iShTvA vyathitAH smeha kachchittvamasi mAnuShI ||3-61-113|| vada satyaM vanasyAsya parvatasyAtha vA dishaH | devatA tvaM hi kalyANi tvAM vayaM sharaNaM gatAH ||3-61-114|| yakShI vA rAkShasI vA tvamutAho .asi varA~NganA | sarvathA kuru naH svasti rakShasvAsmAnanindite ||3-61-115|| yathAyaM sarvathA sArthaH kShemI shIghramito vrajet | tathA vidhatsva kalyANi tvAM vayaM sharaNaM gatAH ||3-61-116|| tathoktA tena sArthena damayantI nR^ipAtmajA | pratyuvAcha tataH sAdhvI bhartR^ivyasanaduHkhitA | sArthavAhaM cha sArthaM cha janA ye chAtra kechana ||3-61-117|| yUnaH sthavirabAlAshcha sArthasya cha purogamAH | mAnuShIM mAM vijAnIta manujAdhipateH sutAm | nR^ipasnuShAM rAjabhAryAM bhartR^idarshanalAlasAm ||3-61-118|| vidarbharANmama pitA bhartA rAjA cha naiShadhaH | nalo nAma mahAbhAgastaM mArgAmyaparAjitam ||3-61-119|| yadi jAnIta nR^ipatiM kShipraM shaMsata me priyam | nalaM pArthivashArdUlamamitragaNasUdanam ||3-61-120|| tAmuvAchAnavadyA~NgIM sArthasya mahataH prabhuH | sArthavAhaH shuchirnAma shR^iNu kalyANi madvachaH ||3-61-121|| ahaM sArthasya netA vai sArthavAhaH shuchismite | manuShyaM nalanAmAnaM na pashyAmi yashasvini ||3-61-122|| ku~njaradvIpimahiShashArdUlarkShamR^igAnapi | pashyAmyasminvane kaShTe amanuShyaniShevite | tathA no yakSharADadya maNibhadraH prasIdatu ||3-61-123|| sAbravIdvaNijaH sarvAnsArthavAhaM cha taM tataH | kva nu yAsyasi sArtho .ayametadAkhyAtumarhatha ||3-61-124|| sArthavAha uvAcha | sArtho .ayaM chedirAjasya subAhoH satyavAdinaH | kShipraM janapadaM gantA lAbhAya manujAtmaje ||3-61-125|| bR^ihadashva uvAcha | sA tachChrutvAnavadyA~NgI sArthavAhavachastadA | agachChattena vai sArdhaM bhartR^idarshanalAlasA ||3-62-1|| atha kAle bahutithe vane mahati dAruNe | taDAgaM sarvatobhadraM padmasaugandhikaM mahat ||3-62-2|| dadR^ishurvaNijo ramyaM prabhUtayavasendhanam | bahumUlaphalopetaM nAnApakShigaNairvR^itam ||3-62-3|| taM dR^iShTvA mR^iShTasalilaM manoharasukhAvaham | suparishrAntavAhAste niveshAya mano dadhuH ||3-62-4|| saMmate sArthavAhasya vivishurvanamuttamam | uvAsa sArthaH sumahAnvelAmAsAdya pashchimAm ||3-62-5|| athArdharAtrasamaye niHshabdastimite tadA | supte sArthe parishrAnte hastiyUthamupAgamat | pAnIyArthaM girinadIM madaprasravaNAvilAm ||3-62-6|| mArgaM saMrudhya saMsuptaM padminyAH sArthamuttamam | suptaM mamarda sahasA cheShTamAnaM mahItale ||3-62-7|| hAhAravaM pramu~nchantaH sArthikAH sharaNArthinaH | vanagulmAMshcha dhAvanto nidrAndhA mahato bhayAt | kechiddantaiH karaiH kechitkechitpadbhyAM hatA narAH ||3-62-8|| gokharoShTrAshvabahulaM padAtijanasaMkulam | bhayArtaM dhAvamAnaM tatparasparahataM tadA ||3-62-9|| ghorAnnAdAnvimu~nchanto nipeturdharaNItale | vR^ikSheShvAsajya saMbhagnAH patitA viShameShu cha | tathA tannihataM sarvaM samR^iddhaM sArthamaNDalam ||3-62-10|| athAparedyuH saMprApte hatashiShTA janAstadA | vanagulmAdviniShkramya shochanto vaishasaM kR^itam | bhrAtaraM pitaraM putraM sakhAyaM cha janAdhipa ||3-62-11|| ashochattatra vaidarbhI kiM nu me duShkR^itaM kR^itam | yo .api me nirjane .araNye saMprApto .ayaM janArNavaH | hato .ayaM hastiyUthena mandabhAgyAnmamaiva tu ||3-62-12|| prAptavyaM suchiraM duHkhaM mayA nUnamasaMshayam | nAprAptakAlo mriyate shrutaM vR^iddhAnushAsanam ||3-62-13|| yannAhamadya mR^iditA hastiyUthena duHkhitA | na hyadaivakR^itaM kiM chinnarANAmiha vidyate ||3-62-14|| na cha me bAlabhAve .api kiMchidvyapakR^itaM kR^itam | karmaNA manasA vAchA yadidaM duHkhamAgatam ||3-62-15|| manye svayaMvarakR^ite lokapAlAH samAgatAH | pratyAkhyAtA mayA tatra nalasyArthAya devatAH | nUnaM teShAM prabhAvena viyogaM prAptavatyaham ||3-62-16|| evamAdIni duHkhAni sA vilapya varA~NganA | hatashiShTaiH saha tadA brAhmaNairvedapAragaiH | agachChadrAjashArdUla duHkhashokaparAyaNA ||3-62-17|| gachChantI sA chirAtkAlAtpuramAsAdayanmahat | sAyAhne chedirAjasya subAhoH satyavAdinaH | vastrArdhakartasaMvItA pravivesha purottamam ||3-62-18|| tAM vivarNAM kR^ishAM dInAM muktakeshImamArjanAm | unmattAmiva gachChantIM dadR^ishuH puravAsinaH ||3-62-19|| pravishantIM tu tAM dR^iShTvA chedirAjapurIM tadA | anujagmustato bAlA grAmiputrAH kutUhalAt ||3-62-20|| sA taiH parivR^itAgachChatsamIpaM rAjaveshmanaH | tAM prAsAdagatApashyadrAjamAtA janairvR^itAm ||3-62-21|| sA janaM vArayitvA taM prAsAdatalamuttamam | Aropya vismitA rAjandamayantImapR^ichChata ||3-62-22|| evamapyasukhAviShTA bibharShi paramaM vapuH | bhAsi vidyudivAbhreShu shaMsa me kAsi kasya vA ||3-62-23|| na hi te mAnuShaM rUpaM bhUShaNairapi varjitam | asahAyA narebhyashcha nodvijasyamaraprabhe ||3-62-24|| tachChrutvA vachanaM tasyA bhaimI vachanamabravIt | mAnuShIM mAM vijAnIhi bhartAraM samanuvratAm ||3-62-25|| sairandhrIM jAtisaMpannAM bhujiShyAM kAmavAsinIm | phalamUlAshanAmekAM yatrasAyaMpratishrayAm ||3-62-26|| asaMkhyeyaguNo bhartA mAM cha nityamanuvrataH | bhartAramapi taM vIraM ChAyevAnapagA sadA ||3-62-27|| tasya daivAtprasa~Ngo .abhUdatimAtraM sma devane | dyUte sa nirjitashchaiva vanameko .abhyupeyivAn ||3-62-28|| tamekavasanaM vIramunmattamiva vihvalam | AshvAsayantI bhartAramahamanvagamaM vanam ||3-62-29|| sa kadAchidvane vIraH kasmiMshchitkAraNAntare | kShutparItaH suvimanAstadapyekaM vyasarjayat ||3-62-30|| tamekavasanaM nagnamunmattaM gatachetasam | anuvrajantI bahulA na svapAmi nishAH sadA ||3-62-31|| tato bahutithe kAle suptAmutsR^ijya mAM kvachit | vAsaso .ardhaM parichChidya tyaktavAnmAmanAgasam ||3-62-32|| taM mArgamANA bhartAraM dahyamAnA dinakShapAH | na vindAmyamaraprakhyaM priyaM prANadhaneshvaram ||3-62-33|| tAmashruparipUrNAkShIM vilapantIM tathA bahu | rAjamAtAbravIdArtAM bhaimImArtatarA svayam ||3-62-34|| vasasva mayi kalyANi prItirme tvayi vartate | mR^igayiShyanti te bhadre bhartAraM puruShA mama ||3-62-35|| atha vA svayamAgachChetparidhAvannitastataH | ihaiva vasatI bhadre bhartAramupalapsyase ||3-62-36|| rAjamAturvachaH shrutvA damayantI vacho .abravIt | samayenotsahe vastuM tvayi vIraprajAyini ||3-62-37|| uchChiShTaM naiva bhu~njIyAM na kuryAM pAdadhAvanam | na chAhaM puruShAnanyAnsaMbhASheyaM kathaMchana ||3-62-38|| prArthayedyadi mAM kashchiddaNDyaste sa pumAnbhavet | bharturanveShaNArthaM tu pashyeyaM brAhmaNAnaham ||3-62-39|| yadyevamiha kartavyaM vasAmyahamasaMshayam | ato .anyathA na me vAso vartate hR^idaye kvachit ||3-62-40|| tAM prahR^iShTena manasA rAjamAtedamabravIt | sarvametatkariShyAmi diShTyA te vratamIdR^isham ||3-62-41|| evamuktvA tato bhaimIM rAjamAtA vishAM pate | uvAchedaM duhitaraM sunandAM nAma bhArata ||3-62-42|| sairandhrImabhijAnIShva sunande devarUpiNIm | etayA saha modasva nirudvignamanAH svayam ||3-62-43|| bR^ihadashva uvAcha | utsR^ijya damayantIM tu nalo rAjA vishAM pate | dadarsha dAvaM dahyantaM mahAntaM gahane vane ||3-63-1|| tatra shushrAva madhye .agnau shabdaM bhUtasya kasyachit | abhidhAva naletyuchchaiH puNyashloketi chAsakR^it ||3-63-2|| mA bhairiti nalashchoktvA madhyamagneH pravishya tam | dadarsha nAgarAjAnaM shayAnaM kuNDalIkR^itam ||3-63-3|| sa nAgaH prA~njalirbhUtvA vepamAno nalaM tadA | uvAcha viddhi mAM rAjannAgaM karkoTakaM nR^ipa ||3-63-4|| mayA pralabdho brahmarShiranAgAH sumahAtapAH | tena manyuparItena shapto .asmi manujAdhipa ||3-63-5|| tasya shApAnna shaknomi padAdvichalituM padam | upadekShyAmi te shreyastrAtumarhati mAM bhavAn ||3-63-6|| sakhA cha te bhaviShyAmi matsamo nAsti pannagaH | laghushcha te bhaviShyAmi shIghramAdAya gachCha mAm ||3-63-7|| evamuktvA sa nAgendro babhUvA~NguShThamAtrakaH | taM gR^ihItvA nalaH prAyAduddeshaM dAvavarjitam ||3-63-8|| AkAshadeshamAsAdya vimuktaM kR^iShNavartmanA | utsraShTukAmaM taM nAgaH punaH karkoTako .abravIt ||3-63-9|| padAni gaNayangachCha svAni naiShadha kAnichit | tatra te .ahaM mahArAja shreyo dhAsyAmi yatparam ||3-63-10|| tataH saMkhyAtumArabdhamadashaddashame pade | tasya daShTasya tadrUpaM kShipramantaradhIyata ||3-63-11|| sa dR^iShTvA vismitastasthAvAtmAnaM vikR^itaM nalaH | svarUpadhAriNaM nAgaM dadarsha cha mahIpatiH ||3-63-12|| tataH karkoTako nAgaH sAntvayannalamabravIt | mayA te .antarhitaM rUpaM na tvA vidyurjanA iti ||3-63-13|| yatkR^ite chAsi vikR^ito duHkhena mahatA nala | viSheNa sa madIyena tvayi duHkhaM nivatsyati ||3-63-14|| viSheNa saMvR^itairgAtrairyAvattvAM na vimokShyati | tAvattvayi mahArAja duHkhaM vai sa nivatsyati ||3-63-15|| anAgA yena nikR^itastvamanarho janAdhipa | krodhAdasUyayitvA taM rakShA me bhavataH kR^itA ||3-63-16|| na te bhayaM naravyAghra daMShTribhyaH shatruto .api vA | brahmavidbhyashcha bhavitA matprasAdAnnarAdhipa ||3-63-17|| rAjanviShanimittA cha na te pIDA bhaviShyati | saMgrAmeShu cha rAjendra shashvajjayamavApsyasi ||3-63-18|| gachCha rAjannitaH sUto bAhuko .ahamiti bruvan | samIpamR^ituparNasya sa hi vedAkShanaipuNam | ayodhyAM nagarIM ramyAmadyaiva niShadheshvara ||3-63-19|| sa te .akShahR^idayaM dAtA rAjAshvahR^idayena vai | ikShvAkukulajaH shrImAnmitraM chaiva bhaviShyati ||3-63-20|| bhaviShyasi yadAkShaj~naH shreyasA yokShyase tadA | sameShyasi cha dAraistvaM mA sma shoke manaH kR^ithAH | rAjyena tanayAbhyAM cha satyametadbravImi te ||3-63-21|| svarUpaM cha yadA draShTumichChethAstvaM narAdhipa | saMsmartavyastadA te .ahaM vAsashchedaM nivAsayeH ||3-63-22|| anena vAsasAchChannaH svarUpaM pratipatsyase | ityuktvA pradadAvasmai divyaM vAsoyugaM tadA ||3-63-23|| evaM nalaM samAdishya vAso dattvA cha kaurava | nAgarAjastato rAjaMstatraivAntaradhIyata ||3-63-24|| bR^ihadashva uvAcha | tasminnantarhite nAge prayayau naiShadho nalaH | R^ituparNasya nagaraM prAvishaddashame .ahani ||3-64-1|| sa rAjAnamupAtiShThadbAhuko .ahamiti bruvan | ashvAnAM vAhane yuktaH pR^ithivyAM nAsti matsamaH ||3-64-2|| arthakR^ichChreShu chaivAhaM praShTavyo naipuNeShu cha | annasaMskAramapi cha jAnAmyanyairvisheShataH ||3-64-3|| yAni shilpAni loke .asminyachchApyanyatsuduShkaram | sarvaM yatiShye tatkartumR^ituparNa bharasva mAm ||3-64-4|| R^ituparNa uvAcha | vasa bAhuka bhadraM te sarvametatkariShyasi | shIghrayAne sadA buddhirdhIyate me visheShataH ||3-64-5 || sa tvamAtiShTha yogaM taM yena shIghrA hayA mama | bhaveyurashvAdhyakSho .asi vetanaM te shataM shatAH ||3-64-6|| tvAmupasthAsyatashchemau nityaM vArShNeyajIvalau | etAbhyAM raMsyase sArdhaM vasa vai mayi bAhuka ||3-64-7|| bR^ihadashva uvAcha | evamukto nalastena nyavasattatra pUjitaH | R^ituparNasya nagare sahavArShNeyajIvalaH ||3-64-8|| sa tatra nivasanrAjA vaidarbhImanuchintayan | sAyaM sAyaM sadA chemaM shlokamekaM jagAda ha ||3-64-9|| kva nu sA kShutpipAsArtA shrAntA shete tapasvinI | smarantI tasya mandasya kaM vA sAdyopatiShThati ||3-64-10|| evaM bruvantaM rAjAnaM nishAyAM jIvalo .abravIt | kAmenAM shochase nityaM shrotumichChAmi bAhuka ||3-64-11|| tamuvAcha nalo rAjA mandapraj~nasya kasyachit | AsIdbahumatA nArI tasyA dR^iDhataraM cha saH ||3-64-12|| sa vai kenachidarthena tayA mando vyayujyata | viprayuktashcha mandAtmA bhramatyasukhapIDitaH ||3-64-13|| dahyamAnaH sa shokena divArAtramatandritaH | nishAkAle smaraMstasyAH shlokamekaM sma gAyati ||3-64-14|| sa vai bhramanmahIM sarvAM kvachidAsAdya kiMchana | vasatyanarhastadduHkhaM bhUya evAnusaMsmaran ||3-64-15|| sA tu taM puruShaM nArI kR^ichChre .apyanugatA vane | tyaktA tenAlpapuNyena duShkaraM yadi jIvati ||3-64-16|| ekA bAlAnabhij~nA cha mArgANAmatathochitA | kShutpipAsAparItA cha duShkaraM yadi jIvati ||3-64-17|| shvApadAcharite nityaM vane mahati dAruNe | tyaktA tenAlpapuNyena mandapraj~nena mAriSha ||3-64-18|| ityevaM naiShadho rAjA damayantImanusmaran | aj~nAtavAsamavasadrAj~nastasya niveshane ||3-64-19|| bR^ihadashva uvAcha | hR^itarAjye nale bhImaH sabhArye preShyatAM gate | dvijAnprasthApayAmAsa naladarshanakA~NkShayA ||3-65-1|| saMdidesha cha tAnbhImo vasu dattvA cha puShkalam | mR^igayadhvaM nalaM chaiva damayantIM cha me sutAm ||3-65-2|| asminkarmaNi niShpanne vij~nAte niShadhAdhipe | gavAM sahasraM dAsyAmi yo vastAvAnayiShyati | agrahAraM cha dAsyAmi grAmaM nagarasaMmitam ||3-65-3|| na chechChakyAvihAnetuM damayantI nalo .api vA | j~nAtamAtre .api dAsyAmi gavAM dashashataM dhanam ||3-65-4|| ityuktAste yayurhR^iShTA brAhmaNAH sarvatodisham | purarAShTrANi chinvanto naiShadhaM saha bhAryayA ||3-65-5|| tatashchedipurIM ramyAM sudevo nAma vai dvijaH | vichinvAno .atha vaidarbhImapashyadrAjaveshmani | puNyAhavAchane rAj~naH sunandAsahitAM sthitAm ||3-65-6|| mandaprakhyAyamAnena rUpeNApratimena tAm | pinaddhAM dhUmajAlena prabhAmiva vibhAvasoH ||3-65-7|| tAM samIkShya vishAlAkShImadhikaM malinAM kR^ishAm | tarkayAmAsa bhaimIti kAraNairupapAdayan ||3-65-8|| sudeva uvAcha | yatheyaM me purA dR^iShTA tathArUpeyama~NganA | kR^itArtho .asmyadya dR^iShTvemAM lokakAntAmiva shriyam ||3-65-9|| pUrNachandrAnanAM shyAmAM chAruvR^ittapayodharAm | kurvantIM prabhayA devIM sarvA vitimirA dishaH ||3-65-10|| chArupadmapalAshAkShIM manmathasya ratImiva | iShTAM sarvasya jagataH pUrNachandraprabhAmiva ||3-65-11|| vidarbhasarasastasmAddaivadoShAdivoddhR^itAm | malapa~NkAnuliptA~NgIM mR^iNAlImiva tAM bhR^isham ||3-65-12|| paurNamAsImiva nishAM rAhugrastanishAkarAm | patishokAkulAM dInAM shuShkasrotAM nadImiva ||3-65-13|| vidhvastaparNakamalAM vitrAsitavihaMgamAm | hastihastaparikliShTAM vyAkulAmiva padminIm ||3-65-14|| sukumArIM sujAtA~NgIM ratnagarbhagR^ihochitAm | dahyamAnAmivoShNena mR^iNAlImachiroddhR^itAm ||3-65-15|| rUpaudAryaguNopetAM maNDanArhAmamaNDitAm | chandralekhAmiva navAM vyomni nIlAbhrasaMvR^itAm ||3-65-16|| kAmabhogaiH priyairhInAM hInAM bandhujanena cha | dehaM dhArayatIM dInAM bhartR^idarshanakA~NkShayA ||3-65-17|| bhartA nAma paraM nAryA bhUShaNaM bhUShaNairvinA | eShA virahitA tena shobhanApi na shobhate ||3-65-18|| duShkaraM kurute .atyarthaM hIno yadanayA nalaH | dhArayatyAtmano dehaM na shokenAvasIdati ||3-65-19|| imAmasitakeshAntAM shatapatrAyatekShaNAm | sukhArhAM duHkhitAM dR^iShTvA mamApi vyathate manaH ||3-65-20|| kadA nu khalu duHkhasya pAraM yAsyati vai shubhA | bhartuH samAgamAtsAdhvI rohiNI shashino yathA ||3-65-21|| asyA nUnaM punarlAbhAnnaiShadhaH prItimeShyati | rAjA rAjyaparibhraShTaH punarlabdhveva medinIm ||3-65-22|| tulyashIlavayoyuktAM tulyAbhijanasaMyutAm | naiShadho .arhati vaidarbhIM taM cheyamasitekShaNA ||3-65-23|| yuktaM tasyAprameyasya vIryasattvavato mayA | samAshvAsayituM bhAryAM patidarshanalAlasAm ||3-65-24|| ayamAshvAsayAmyenAM pUrNachandranibhAnanAm | adR^iShTapUrvAM duHkhasya duHkhArtAM dhyAnatatparAm ||3-65-25|| bR^ihadashva uvAcha | evaM vimR^ishya vividhaiH kAraNairlakShaNaishcha tAm | upagamya tato bhaimIM sudevo brAhmaNo .abravIt ||3-65-26|| ahaM sudevo vaidarbhi bhrAtuste dayitaH sakhA | bhImasya vachanAdrAj~nastvAmanveShTumihAgataH ||3-65-27|| kushalI te pitA rAj~ni janitrI bhrAtarashcha te | AyuShmantau kushalinau tatrasthau dArakau cha te | tvatkR^ite bandhuvargAshcha gatasattvA ivAsate ||3-65-28|| abhij~nAya sudevaM tu damayantI yudhiShThira | paryapR^ichChattataH sarvAnkrameNa suhR^idaH svakAn ||3-65-29|| ruroda cha bhR^ishaM rAjanvaidarbhI shokakarshitA | dR^iShTvA sudevaM sahasA bhrAturiShTaM dvijottamam ||3-65-30|| tato rudantIM tAM dR^iShTvA sunandA shokakarshitAm | sudevena sahaikAnte kathayantIM cha bhArata ||3-65-31|| janitryai preShayAmAsa sairandhrI rudate bhR^isham | brAhmaNena samAgamya tAM veda yadi manyase ||3-65-32|| atha chedipatermAtA rAj~nashchAntaHpurAttadA | jagAma yatra sA bAlA brAhmaNena sahAbhavat ||3-65-33|| tataH sudevamAnAyya rAjamAtA vishAM pate | paprachCha bhAryA kasyeyaM sutA vA kasya bhAminI ||3-65-34|| kathaM cha naShTA j~nAtibhyo bharturvA vAmalochanA | tvayA cha viditA vipra kathamevaMgatA satI ||3-65-35|| etadichChAmyahaM tvatto j~nAtuM sarvamasheShataH | tattvena hi mamAchakShva pR^ichChantyA devarUpiNIm ||3-65-36|| evamuktastayA rAjansudevo dvijasattamaH | sukhopaviShTa AchaShTa damayantyA yathAtatham ||3-65-37|| sudeva uvAcha | vidarbharAjo dharmAtmA bhImo bhImaparAkramaH | suteyaM tasya kalyANI damayantIti vishrutA ||3-66-1|| rAjA tu naiShadho nAma vIrasenasuto nalaH | bhAryeyaM tasya kalyANI puNyashlokasya dhImataH ||3-66-2|| sa vai dyUte jito bhrAtrA hR^itarAjyo mahIpatiH | damayantyA gataH sArdhaM na praj~nAyata karhichit ||3-66-3|| te vayaM damayantyarthe charAmaH pR^ithivImimAm | seyamAsAditA bAlA tava putraniveshane ||3-66-4|| asyA rUpeNa sadR^ishI mAnuShI neha vidyate | asyAshchaiva bhruvormadhye sahajaH pipluruttamaH | shyAmAyAH padmasaMkAsho lakShito .antarhito mayA ||3-66-5|| malena saMvR^ito hyasyAstanvabhreNeva chandramAH | chihnabhUto vibhUtyarthamayaM dhAtrA vinirmitaH ||3-66-6 || pratipatkaluShevendorlekhA nAti virAjate | na chAsyA nashyate rUpaM vapurmalasamAchitam | asaMskR^itamapi vyaktaM bhAti kA~nchanasaMnibham ||3-66-7|| anena vapuShA bAlA piplunAnena chaiva ha | lakShiteyaM mayA devI pihito .agnirivoShmaNA ||3-66-8|| bR^ihadashva uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya sudevasya vishAM pate | sunandA shodhayAmAsa pipluprachChAdanaM malam ||3-66-9|| sa malenApakR^iShTena piplustasyA vyarochata | damayantyAstadA vyabhre nabhasIva nishAkaraH ||3-66-10|| pipluM dR^iShTvA sunandA cha rAjamAtA cha bhArata | rudantyau tAM pariShvajya muhUrtamiva tasthatuH | utsR^ijya bAShpaM shanakai rAjamAtedamabravIt ||3-66-11|| bhaginyA duhitA me .asi piplunAnena sUchitA | ahaM cha tava mAtA cha rAjanyasya mahAtmanaH | sute dashArNAdhipateH sudAmnashchArudarshane ||3-66-12|| bhImasya rAj~naH sA dattA vIrabAhorahaM punaH | tvaM tu jAtA mayA dR^iShTA dashArNeShu piturgR^ihe ||3-66-13|| yathaiva te piturgehaM tathedamapi bhAmini | yathaiva hi mamaishvaryaM damayanti tathA tava ||3-66-14|| tAM prahR^iShTena manasA damayantI vishAM pate | abhivAdya mAturbhaginImidaM vachanamabravIt ||3-66-15|| aj~nAyamAnApi satI sukhamasmyuShiteha vai | sarvakAmaiH suvihitA rakShyamANA sadA tvayA ||3-66-16|| sukhAtsukhataro vAso bhaviShyati na saMshayaH | chiraviproShitAM mAtarmAmanuj~nAtumarhasi ||3-66-17|| dArakau cha hi me nItau vasatastatra bAlakau | pitrA vihInau shokArtau mayA chaiva kathaM nu tau ||3-66-18|| yadi chApi priyaM kiM chinmayi kartumihechChasi | vidarbhAnyAtumichChAmi shIghraM me yAnamAdisha ||3-66-19|| bADhamityeva tAmuktvA hR^iShTA mAtR^iShvasA nR^ipa | guptAM balena mahatA putrasyAnumate tataH ||3-66-20|| prasthApayadrAjamAtA shrImatA naravAhinA | yAnena bharatashreShTha svannapAnaparichChadAm ||3-66-21|| tataH sA nachirAdeva vidarbhAnagamachChubhA | tAM tu bandhujanaH sarvaH prahR^iShTaH pratyapUjayat ||3-66-22|| sarvAnkushalino dR^iShTvA bAndhavAndArakau cha tau | mAtaraM pitaraM chaiva sarvaM chaiva sakhIjanam ||3-66-23|| devatAH pUjayAmAsa brAhmaNAMshcha yashasvinI | vidhinA pareNa kalyANI damayantI vishAM pate ||3-66-24|| atarpayatsudevaM cha gosahasreNa pArthivaH | prIto dR^iShTvaiva tanayAM grAmeNa draviNena cha ||3-66-25|| sA vyuShTA rajanIM tatra piturveshmani bhAminI | vishrAntA mAtaraM rAjannidaM vachanamabravIt ||3-66-26|| damayantyuvAcha | mAM chedichChasi jIvantIM mAtaH satyaM bravImi te | naravIrasya vai tasya nalasyAnayane yata ||3-67-1|| bR^ihadashva uvAcha | damayantyA tathoktA tu sA devI bhR^ishaduHkhitA | bAShpeNa pihitA rAjannottaraM kiMchidabravIt ||3-67-2|| tadavasthAM tu tAM dR^iShTvA sarvamantaHpuraM tadA | hAhAbhUtamatIvAsIdbhR^ishaM cha praruroda ha ||3-67-3|| tato bhImaM mahArAja bhAryA vachanamabravIt | damayantI tava sutA bhartAramanushochati ||3-67-4|| apakR^iShya cha lajjAM mAM svayamuktavatI nR^ipa | prayatantu tava preShyAH puNyashlokasya darshane ||3-67-5|| tayA prachodito rAjA brAhmaNAnvashavartinaH | prAsthApayaddishaH sarvA yatadhvaM naladarshane ||3-67-6|| tato vidarbhAdhipaterniyogAdbrAhmaNarShabhAH | damayantImatho dR^iShTvA prasthitAH smetyathAbruvan ||3-67-7|| atha tAnabravIdbhaimI sarvarAShTreShvidaM vachaH | bruvadhvaM janasaMsatsu tatra tatra punaH punaH ||3-67-8|| kva nu tvaM kitava ChittvA vastrArdhaM prasthito mama | utsR^ijya vipine suptAmanuraktAM priyAM priya ||3-67-9|| sA vai yathA samAdiShTA tatrAste tvatpratIkShiNI | dahyamAnA bhR^ishaM bAlA vastrArdhenAbhisaMvR^itA ||3-67-10|| tasyA rudantyAH satataM tena shokena pArthiva | prasAdaM kuru vai vIra prativAkyaM dadasva cha ||3-67-11|| etadanyachcha vaktavyaM kR^ipAM kuryAdyathA mayi | vAyunA dhUyamAno hi vanaM dahati pAvakaH ||3-67-12|| bhartavyA rakShaNIyA cha patnI hi patinA sadA | tannaShTamubhayaM kasmAddharmaj~nasya satastava ||3-67-13|| khyAtaH prAj~naH kulInashcha sAnukroshashcha tvaM sadA | saMvR^itto niranukroshaH sha~Nke madbhAgyasaMkShayAt ||3-67-14|| sa kuruShva maheShvAsa dayAM mayi nararShabha | AnR^ishaMsyaM paro dharmastvatta eva hi me shrutam ||3-67-15|| evaM bruvANAnyadi vaH pratibrUyAddhi kashchana | sa naraH sarvathA j~neyaH kashchAsau kva cha vartate ||3-67-16|| yachcha vo vachanaM shrutvA brUyAtprativacho naraH | tadAdAya vachaH kShipraM mamAvedyaM dvijottamAH ||3-67-17|| yathA cha vo na jAnIyAchcharato bhImashAsanAt | punarAgamanaM chaiva tathA kAryamatandritaiH ||3-67-18|| yadi vAsau samR^iddhaH syAdyadi vApyadhano bhavet | yadi vApyarthakAmaH syAjj~neyamasya chikIrShitam ||3-67-19|| evamuktAstvagachChaMste brAhmaNAH sarvatodisham | nalaM mR^igayituM rAjaMstathA vyasaninaM tadA ||3-67-20|| te purANi sarAShTrANi grAmAnghoShAMstathAshramAn | anveShanto nalaM rAjannAdhijagmurdvijAtayaH ||3-67-21|| tachcha vAkyaM tathA sarve tatra tatra vishAM pate | shrAvayAM chakrire viprA damayantyA yatheritam ||3-67-22|| bR^ihadashva uvAcha | atha dIrghasya kAlasya parNAdo nAma vai dvijaH | pratyetya nagaraM bhaimImidaM vachanamabravIt ||3-68-1|| naiShadhaM mR^igayAnena damayanti divAnisham | ayodhyAM nagarIM gatvA bhA~NgasvarirupasthitaH ||3-68-2|| shrAvitashcha mayA vAkyaM tvadIyaM sa mahAjane | R^ituparNo mahAbhAgo yathoktaM varavarNini ||3-68-3|| tachChrutvA nAbravItkiMchidR^ituparNo narAdhipaH | na cha pAriShadaH kashchidbhAShyamANo mayAsakR^it ||3-68-4|| anuj~nAtaM tu mAM rAj~nA vijane kashchidabravIt | R^ituparNasya puruSho bAhuko nAma nAmataH ||3-68-5|| sUtastasya narendrasya virUpo hrasvabAhukaH | shIghrayAne sukushalo mR^iShTakartA cha bhojane ||3-68-6|| sa viniHshvasya bahusho ruditvA cha muhurmuhuH | kushalaM chaiva mAM pR^iShTvA pashchAdidamabhAShata ||3-68-7|| vaiShamyamapi saMprAptA gopAyanti kulastriyaH | AtmAnamAtmanA satyo jitasvargA na saMshayaH | rahitA bhartR^ibhishchaiva na krudhyanti kadAchana ||3-68-8|| viShamasthena mUDhena paribhraShTasukhena cha | yatsA tena parityaktA tatra na kroddhumarhati ||3-68-9|| prANayAtrAM pariprepsoH shakunairhR^itavAsasaH | AdhibhirdahyamAnasya shyAmA na kroddhumarhati ||3-68-10|| satkR^itAsatkR^itA vApi patiM dR^iShTvA tathAgatam | bhraShTarAjyaM shriyA hInaM shyAmA na kroddhumarhati ||3-68-11|| tasya tadvachanaM shrutvA tvarito .ahamihAgataH | shrutvA pramANaM bhavatI rAj~nashchaiva nivedaya ||3-68-12|| etachChrutvAshrupUrNAkShI parNAdasya vishAM pate | damayantI raho .abhyetya mAtaraM pratyabhAShata ||3-68-13|| ayamartho na saMvedyo bhIme mAtaH kathaMchana | tvatsaMnidhau samAdekShye sudevaM dvijasattamam ||3-68-14|| yathA na nR^ipatirbhImaH pratipadyeta me matam | tathA tvayA prayattavyaM mama chetpriyamichChasi ||3-68-15|| yathA chAhaM samAnItA sudevenAshu bAndhavAn | tenaiva ma~NgalenAshu sudevo yAtu mAchiram | samAnetuM nalaM mAtarayodhyAM nagarImitaH ||3-68-16|| vishrAntaM cha tataH pashchAtparNAdaM dvijasattamam | archayAmAsa vaidarbhI dhanenAtIva bhAminI ||3-68-17|| nale chehAgate vipra bhUyo dAsyAmi te vasu | tvayA hi me bahu kR^itaM yathA nAnyaH kariShyati | yadbhartrAhaM sameShyAmi shIghrameva dvijottama ||3-68-18|| evamukto .archayitvA tAmAshIrvAdaiH suma~NgalaiH | gR^ihAnupayayau chApi kR^itArthaH sa mahAmanAH ||3-68-19|| tatashchAnAyya taM vipraM damayantI yudhiShThira | abravItsaMnidhau mAturduHkhashokasamanvitA ||3-68-20|| gatvA sudeva nagarImayodhyAvAsinaM nR^ipam | R^ituparNaM vacho brUhi patimanyaM chikIrShatI | AsthAsyati punarbhaimI damayantI svayaMvaram ||3-68-21|| tatra gachChanti rAjAno rAjaputrAshcha sarvashaH | yathA cha gaNitaH kAlaH shvobhUte sa bhaviShyati ||3-68-22|| yadi saMbhAvanIyaM te gachCha shIghramariMdama | sUryodaye dvitIyaM sA bhartAraM varayiShyati | na hi sa j~nAyate vIro nalo jIvanmR^ito .api vA ||3-68-23|| evaM tayA yathoktaM vai gatvA rAjAnamabravIt | R^ituparNaM mahArAja sudevo brAhmaNastadA ||3-68-24|| bR^ihadashva uvAcha | shrutvA vachaH sudevasya R^ituparNo narAdhipaH | sAntvaya~nshlakShNayA vAchA bAhukaM pratyabhAShata ||3-69-1|| vidarbhAnyAtumichChAmi damadantyAH svayaMvaram | ekAhnA hayatattvaj~na manyase yadi bAhuka ||3-69-2|| evamuktasya kaunteya tena rAj~nA nalasya ha | vyadIryata mano duHkhAtpradadhyau cha mahAmanAH ||3-69-3|| damayantI bhavedetatkuryAdduHkhena mohitA | asmadarthe bhavedvAyamupAyashchintito mahAn ||3-69-4|| nR^ishaMsaM bata vaidarbhI kartukAmA tapasvinI | mayA kShudreNa nikR^itA pApenAkR^itabuddhinA ||3-69-5|| strIsvabhAvashchalo loke mama doShashcha dAruNaH | syAdevamapi kuryAtsA vivashA gatasauhR^idA | mama shokena saMvignA nairAshyAttanumadhyamA ||3-69-6|| na chaivaM karhichitkuryAtsApatyA cha visheShataH | yadatra tathyaM pathyaM cha gatvA vetsyAmi nishchayam | R^ituparNasya vai kAmamAtmArthaM cha karomyaham ||3-69-7|| iti nishchitya manasA bAhuko dInamAnasaH | kR^itA~njaliruvAchedamR^ituparNaM narAdhipam ||3-69-8|| pratijAnAmi te satyaM gamiShyasi narAdhipa | ekAhnA puruShavyAghra vidarbhanagarIM nR^ipa ||3-69-9|| tataH parIkShAmashvAnAM chakre rAjansa bAhukaH | ashvashAlAmupAgamya bhA~NgasvarinR^ipAj~nayA ||3-69-10|| sa tvaryamANo bahusha R^ituparNena bAhukaH | adhyagachChatkR^ishAnashvAnsamarthAnadhvani kShamAn ||3-69-11|| tejobalasamAyuktAnkulashIlasamanvitAn | varjitAMllakShaNairhInaiH pR^ithuprothAnmahAhanUn | shuddhAndashabhirAvartaiH sindhujAnvAtaraMhasaH ||3-69-12|| dR^iShTvA tAnabravIdrAjA kiMchitkopasamanvitaH | kimidaM prArthitaM kartuM pralabdhavyA hi te vayam ||3-69-13|| kathamalpabalaprANA vakShyantIme hayA mama | mahAnadhvA cha turagairgantavyaH kathamIdR^ishaiH ||3-69-14|| bAhuka uvAcha | ete hayA gamiShyanti vidarbhAnnAtra saMshayaH | athAnyAnmanyase rAjanbrUhi kAnyojayAmi te ||3-69-15|| R^ituparNa uvAcha | tvameva hayatattvaj~naH kushalashchAsi bAhuka | yAnmanyase samarthAMstvaM kShipraM tAneva yojaya ||3-69-16|| bR^ihadashva uvAcha | tataH sadashvAMshchaturaH kulashIlasamanvitAn | yojayAmAsa kushalo javayuktAnrathe naraH ||3-69-17|| tato yuktaM rathaM rAjA samArohattvarAnvitaH | atha paryapatanbhUmau jAnubhiste hayottamAH ||3-69-18|| tato naravaraH shrImAnnalo rAjA vishAM pate | sAntvayAmAsa tAnashvAMstejobalasamanvitAn ||3-69-19|| rashmibhishcha samudyamya nalo yAtumiyeSha saH | sUtamAropya vArShNeyaM javamAsthAya vai param ||3-69-20|| te chodyamAnA vidhinA bAhukena hayottamAH | samutpeturivAkAshaM rathinaM mohayanniva ||3-69-21|| tathA tu dR^iShTvA tAnashvAnvahato vAtaraMhasaH | ayodhyAdhipatirdhImAnvismayaM paramaM yayau ||3-69-22|| rathaghoShaM tu taM shrutvA hayasaMgrahaNaM cha tat | vArShNeyashchintayAmAsa bAhukasya hayaj~natAm ||3-69-23|| kiM nu syAnmAtalirayaM devarAjasya sArathiH | tathA hi lakShaNaM vIre bAhuke dR^ishyate mahat ||3-69-24|| shAlihotro .atha kiM nu syAddhayAnAM kulatattvavit | mAnuShaM samanuprApto vapuH paramashobhanam ||3-69-25|| utAho svidbhavedrAjA nalaH parapuraMjayaH | so .ayaM nR^ipatirAyAta ityevaM samachintayat ||3-69-26|| atha vA yAM nalo veda vidyAM tAmeva bAhukaH | tulyaM hi lakShaye j~nAnaM bAhukasya nalasya cha ||3-69-27|| api chedaM vayastulyamasya manye nalasya cha | nAyaM nalo mahAvIryastadvidyastu bhaviShyati ||3-69-28|| prachChannA hi mahAtmAnashcharanti pR^ithivImimAm | daivena vidhinA yuktAH shAstroktaishcha virUpaNaiH ||3-69-29|| bhavettu matibhedo me gAtravairUpyatAM prati | pramANAtparihInastu bhavediti hi me matiH ||3-69-30|| vayaHpramANaM tattulyaM rUpeNa tu viparyayaH | nalaM sarvaguNairyuktaM manye bAhukamantataH ||3-69-31|| evaM vichArya bahusho vArShNeyaH paryachintayat | hR^idayena mahArAja puNyashlokasya sArathiH ||3-69-32|| R^ituparNastu rAjendra bAhukasya hayaj~natAm | chintayanmumude rAjA sahavArShNeyasArathiH ||3-69-33|| balaM vIryaM tathotsAhaM hayasaMgrahaNaM cha tat | paraM yatnaM cha saMprekShya parAM mudamavApa ha ||3-69-34|| bR^ihadashva uvAcha | sa nadIH parvatAMshchaiva vanAni cha sarAMsi cha | achireNAtichakrAma khecharaH khe charanniva ||3-70-1|| tathA prayAte tu rathe tadA bhA~NgasvarirnR^ipaH | uttarIyamathApashyadbhraShTaM parapuraMjayaH ||3-70-2|| tataH sa tvaramANastu paTe nipatite tadA | grahIShyAmIti taM rAjA nalamAha mahAmanAH ||3-70-3|| nigR^ihNIShva mahAbuddhe hayAnetAnmahAjavAn | vArShNeyo yAvadetaM me paTamAnayatAmiti ||3-70-4|| nalastaM pratyuvAchAtha dUre bhraShTaH paTastava | yojanaM samatikrAnto na sa shakyastvayA punaH ||3-70-5|| evamukte nalenAtha tadA bhA~NgasvarirnR^ipaH | AsasAda vane rAjanphalavantaM bibhItakam ||3-70-6|| taM dR^iShTvA bAhukaM rAjA tvaramANo .abhyabhAShata | mamApi sUta pashya tvaM saMkhyAne paramaM balam ||3-70-7|| sarvaH sarvaM na jAnAti sarvaj~no nAsti kashchana | naikatra pariniShThAsti j~nAnasya puruShe kvachit ||3-70-8|| vR^ikShe .asminyAni parNAni phalAnyapi cha bAhuka | patitAni cha yAnyatra tatraikamadhikaM shatam | ekapatrAdhikaM patraM phalamekaM cha bAhuka ||3-70-9|| pa~ncha koTyo .atha patrANAM dvayorapi cha shAkhayoH | prachinuhyasya shAkhe dve yAshchApyanyAH prashAkhikAH | AbhyAM phalasahasre dve pa~nchonaM shatameva cha ||3-70-10|| tato rathAdavaplutya rAjAnaM bAhuko .abravIt | parokShamiva me rAjankatthase shatrukarshana ||3-70-11|| atha te gaNite rAjanvidyate na parokShatA | pratyakShaM te mahArAja gaNayiShye bibhItakam ||3-70-12|| ahaM hi nAbhijAnAmi bhavedevaM na veti cha | saMkhyAsyAmi phalAnyasya pashyataste janAdhipa | muhUrtamiva vArShNeyo rashmInyachChatu vAjinAm ||3-70-13|| tamabravInnR^ipaH sUtaM nAyaM kAlo vilambitum | bAhukastvabravIdenaM paraM yatnaM samAsthitaH ||3-70-14|| pratIkShasva muhUrtaM tvamatha vA tvarate bhavAn | eSha yAti shivaH panthA yAhi vArShNeyasArathiH ||3-70-15|| abravIdR^ituparNastaM sAntvayankurunandana | tvameva yantA nAnyo .asti pR^ithivyAmapi bAhuka ||3-70-16|| tvatkR^ite yAtumichChAmi vidarbhAnhayakovida | sharaNaM tvAM prapanno .asmi na vighnaM kartumarhasi ||3-70-17|| kAmaM cha te kariShyAmi yanmAM vakShyasi bAhuka | vidarbhAnyadi yAtvAdya sUryaM darshayitAsi me ||3-70-18|| athAbravIdbAhukastaM saMkhyAyemaM bibhItakam | tato vidarbhAnyAsyAmi kuruShvedaM vacho mama ||3-70-19|| akAma iva taM rAjA gaNayasvetyuvAcha ha | so .avatIrya rathAttUrNaM shAtayAmAsa taM drumam ||3-70-20|| tataH sa vismayAviShTo rAjAnamidamabravIt | gaNayitvA yathoktAni tAvantyeva phalAni cha ||3-70-21|| atyadbhutamidaM rAjandR^iShTavAnasmi te balam | shrotumichChAmi tAM vidyAM yathaitajj~nAyate nR^ipa ||3-70-22|| tamuvAcha tato rAjA tvarito gamane tadA | viddhyakShahR^idayaj~naM mAM saMkhyAne cha vishAradam ||3-70-23|| bAhukastamuvAchAtha dehi vidyAmimAM mama | matto .api chAshvahR^idayaM gR^ihANa puruSharShabha ||3-70-24|| R^ituparNastato rAjA bAhukaM kAryagauravAt | hayaj~nAnasya lobhAchcha tathetyevAbravIdvachaH ||3-70-25|| yatheShTaM tvaM gR^ihANedamakShANAM hR^idayaM param | nikShepo me .ashvahR^idayaM tvayi tiShThatu bAhuka | evamuktvA dadau vidyAmR^ituparNo nalAya vai ||3-70-26|| tasyAkShahR^idayaj~nasya sharIrAnniHsR^itaH kaliH | karkoTakaviShaM tIkShNaM mukhAtsatatamudvaman ||3-70-27|| kalestasya tadArtasya shApAgniH sa viniHsR^itaH | sa tena karshito rAjA dIrghakAlamanAtmavAn ||3-70-28|| tato viShavimuktAtmA svarUpamakarotkaliH | taM shaptumaichChatkupito niShadhAdhipatirnalaH ||3-70-29|| tamuvAcha kalirbhIto vepamAnaH kR^itA~njaliH | kopaM saMyachCha nR^ipate kIrtiM dAsyAmi te parAm ||3-70-30|| indrasenasya jananI kupitA mAshapatpurA | yadA tvayA parityaktA tato .ahaM bhR^ishapIDitaH ||3-70-31|| avasaM tvayi rAjendra suduHkhamaparAjita | viSheNa nAgarAjasya dahyamAno divAnisham ||3-70-32|| ye cha tvAM manujA loke kIrtayiShyantyatandritAH | matprasUtaM bhayaM teShAM na kadAchidbhaviShyati ||3-70-33|| evamukto nalo rAjA nyayachChatkopamAtmanaH | tato bhItaH kaliH kShipraM pravivesha bibhItakam | kalistvanyena nAdR^ishyatkathayannaiShadhena vai ||3-70-34|| tato gatajvaro rAjA naiShadhaH paravIrahA | saMpranaShTe kalau rAjansaMkhyAyAtha phalAnyuta ||3-70-35|| mudA paramayA yuktastejasA cha pareNa ha | rathamAruhya tejasvI prayayau javanairhayaiH | bibhItakashchAprashastaH saMvR^ittaH kalisaMshrayAt ||3-70-36|| hayottamAnutpatato dvijAniva punaH punaH | nalaH saMchodayAmAsa prahR^iShTenAntarAtmanA ||3-70-37|| vidarbhAbhimukho rAjA prayayau sa mahAmanAH | nale tu samatikrAnte kalirapyagamadgR^ihAn ||3-70-38|| tato gatajvaro rAjA nalo .abhUtpR^ithivIpate | vimuktaH kalinA rAjanrUpamAtraviyojitaH ||3-70-39|| bR^ihadashva uvAcha | tato vidarbhAnsaMprAptaM sAyAhne satyavikramam | R^ituparNaM janA rAj~ne bhImAya pratyavedayan ||3-71-1|| sa bhImavachanAdrAjA kuNDinaM prAvishatpuram | nAdayanrathaghoSheNa sarvAH sopadisho dasha ||3-71-2|| tatastaM rathanirghoShaM nalAshvAstatra shushruvuH | shrutvA cha samahR^iShyanta pureva nalasaMnidhau ||3-71-3|| damayantI cha shushrAva rathaghoShaM nalasya tam | yathA meghasya nadato gambhIraM jaladAgame ||3-71-4|| nalena saMgR^ihIteShu pureva nalavAjiShu | sadR^ishaM rathanirghoShaM mene bhaimI tathA hayAH ||3-71-5|| prAsAdasthAshcha shikhinaH shAlAsthAshchaiva vAraNAH | hayAshcha shushruvustatra rathaghoShaM mahIpateH ||3-71-6|| te shrutvA rathanirghoShaM vAraNAH shikhinastathA | praNedurunmukhA rAjanmeghodayamivekShya ha ||3-71-7|| damayantyuvAcha | yathAsau rathanirghoShaH pUrayanniva medinIm | mama hlAdayate cheto nala eSha mahIpatiH ||3-71-8|| adya chandrAbhavaktraM taM na pashyAmi nalaM yadi | asaMkhyeyaguNaM vIraM vinashiShyAmyasaMshayam ||3-71-9|| yadi vai tasya vIrasya bAhvornAdyAhamantaram | pravishAmi sukhasparshaM vinashiShyAmyasaMshayam ||3-71-10|| yadi mAM meghanirghoSho nopagachChati naiShadhaH | adya chAmIkaraprakhyo vinashiShyAmyasaMshayam ||3-71-11|| yadi mAM siMhavikrAnto mattavAraNavAraNaH | nAbhigachChati rAjendro vinashiShyAmyasaMshayam ||3-71-12|| na smarAmyanR^itaM kiM chinna smarAmyanupAkR^itam | na cha paryuShitaM vAkyaM svaireShvapi mahAtmanaH ||3-71-13|| prabhuH kShamAvAnvIrashcha mR^idurdAnto jitendriyaH | raho .anIchAnuvartI cha klIbavanmama naiShadhaH ||3-71-14|| guNAMstasya smarantyA me tatparAyA divAnisham | hR^idayaM dIryata idaM shokAtpriyavinAkR^itam ||3-71-15|| bR^ihadashva uvAcha | evaM vilapamAnA sA naShTasaMj~neva bhArata | Aruroha mahadveshma puNyashlokadidR^ikShayA ||3-71-16|| tato madhyamakakShAyAM dadarsha rathamAsthitam | R^ituparNaM mahIpAlaM sahavArShNeyabAhukam ||3-71-17|| tato .avatIrya vArShNeyo bAhukashcha rathottamAt | hayAMstAnavamuchyAtha sthApayAmAsatU ratham ||3-71-18|| so .avatIrya rathopasthAdR^ituparNo narAdhipaH | upatasthe mahArAja bhImaM bhImaparAkramam ||3-71-19|| taM bhImaH pratijagrAha pUjayA parayA tataH | akasmAtsahasA prAptaM strImantraM na sma vindati ||3-71-20|| kiM kAryaM svAgataM te .astu rAj~nA pR^iShTashcha bhArata | nAbhijaj~ne sa nR^ipatirduhitrarthe samAgatam ||3-71-21|| R^ituparNo .api rAjA sa dhImAnsatyaparAkramaH | rAjAnaM rAjaputraM vA na sma pashyati kaMchana | naiva svayaMvarakathAM na cha viprasamAgamam ||3-71-22|| tato vigaNayanrAjA manasA kosalAdhipaH | Agato .asmItyuvAchainaM bhavantamabhivAdakaH ||3-71-23|| rAjApi cha smayanbhImo manasAbhivichintayat | adhikaM yojanashataM tasyAgamanakAraNam ||3-71-24|| grAmAnbahUnatikramya nAdhyagachChadyathAtatham | alpakAryaM vinirdiShTaM tasyAgamanakAraNam ||3-71-25|| naitadevaM sa nR^ipatistaM satkR^itya vyasarjayat | vishrAmyatAmiti vadanklAnto .asIti punaH punaH ||3-71-26|| sa satkR^itaH prahR^iShTAtmA prItaH prItena pArthivaH | rAjapreShyairanugato diShTaM veshma samAvishat ||3-71-27|| R^ituparNe gate rAjanvArShNeyasahite nR^ipe | bAhuko rathamAsthAya rathashAlAmupAgamat ||3-71-28|| sa mochayitvA tAnashvAnparichArya cha shAstrataH | svayaM chaitAnsamAshvAsya rathopastha upAvishat ||3-71-29|| damayantI tu shokArtA dR^iShTvA bhA~NgasvariM nR^ipam | sUtaputraM cha vArShNeyaM bAhukaM cha tathAvidham ||3-71-30|| chintayAmAsa vaidarbhI kasyaiSha rathanisvanaH | nalasyeva mahAnAsInna cha pashyAmi naiShadham ||3-71-31|| vArShNeyena bhavennUnaM vidyA saivopashikShitA | tenAsya rathanirghoSho nalasyeva mahAnabhUt ||3-71-32|| Aho svidR^ituparNo .api yathA rAjA nalastathA | tato .ayaM rathanirghoSho naiShadhasyeva lakShyate ||3-71-33|| evaM vitarkayitvA tu damayantI vishAM pate | dUtIM prasthApayAmAsa naiShadhAnveShaNe nR^ipa ||3-71-34|| damayantyuvAcha | gachCha keshini jAnIhi ka eSha rathavAhakaH | upaviShTo rathopasthe vikR^ito hrasvabAhukaH ||3-72-1|| abhyetya kushalaM bhadre mR^idupUrvaM samAhitA | pR^ichChethAH puruShaM hyenaM yathAtattvamanindite ||3-72-2|| atra me mahatI sha~NkA bhavedeSha nalo nR^ipaH | tathA cha me manastuShTirhR^idayasya cha nirvR^itiH ||3-72-3|| brUyAshchainaM kathAnte tvaM parNAdavachanaM yathA | prativAkyaM cha sushroNi budhyethAstvamanindite ||3-72-4|| bR^ihadashva uvAcha | evaM samAhitA gatvA dUtI bAhukamabravIt | damayantyapi kalyANI prAsAdasthAnvavaikShata ||3-72-5|| keshinyuvAcha | svAgataM te manuShyendra kushalaM te bravImyaham | damayantyA vachaH sAdhu nibodha puruSharShabha ||3-72-6|| kadA vai prasthitA yUyaM kimarthamiha chAgatAH | tattvaM brUhi yathAnyAyaM vaidarbhI shrotumichChati ||3-72-7|| bAhuka uvAcha | shrutaH svayaMvaro rAj~nA kausalyena yashasvinA | dvitIyo damayantyA vai shvobhUta iti bhAmini ||3-72-8|| shrutvA taM prasthito rAjA shatayojanayAyibhiH | hayairvAtajavairmukhyairahamasya cha sArathiH ||3-72-9|| keshinyuvAcha | atha yo .asau tR^itIyo vaH sa kutaH kasya vA punaH | tvaM cha kasya kathaM chedaM tvayi karma samAhitam ||3-72-10|| bAhuka uvAcha | puNyashlokasya vai sUto vArShNeya iti vishrutaH | sa nale vidrute bhadre bhA~NgasvarimupasthitaH ||3-72-11|| ahamapyashvakushalaH sUdatve cha suniShThitaH | R^ituparNena sArathye bhojane cha vR^itaH svayam ||3-72-12|| keshinyuvAcha | atha jAnAti vArShNeyaH kva nu rAjA nalo gataH | kathaMchittvayi vaitena kathitaM syAttu bAhuka ||3-72-13|| bAhuka uvAcha | ihaiva putrau nikShipya nalasyAshubhakarmaNaH | gatastato yathAkAmaM naiSha jAnAti naiShadham ||3-72-14|| na chAnyaH puruShaH kashchinnalaM vetti yashasvini | gUDhashcharati loke .asminnaShTarUpo mahIpatiH ||3-72-15|| Atmaiva hi nalaM vetti yA chAsya tadanantarA | na hi vai tAni li~NgAni nalaM shaMsanti karhichit ||3-72-16|| keshinyuvAcha | yo .asAvayodhyAM prathamaM gatavAnbrAhmaNastadA | imAni nArIvAkyAni kathayAnaH punaH punaH ||3-72-17|| kva nu tvaM kitava ChittvA vastrArdhaM prasthito mama | utsR^ijya vipine suptAmanuraktAM priyAM priya ||3-72-18|| sA vai yathA samAdiShTA tatrAste tvatpratIkShiNI | dahyamAnA divArAtraM vastrArdhenAbhisaMvR^itA ||3-72-19|| tasyA rudantyAH satataM tena duHkhena pArthiva | prasAdaM kuru vai vIra prativAkyaM prayachCha cha ||3-72-20|| tasyAstatpriyamAkhyAnaM prabravIhi mahAmate | tadeva vAkyaM vaidarbhI shrotumichChatyaninditA ||3-72-21|| etachChrutvA prativachastasya dattaM tvayA kila | yatpurA tatpunastvatto vaidarbhI shrotumichChati ||3-72-22|| bR^ihadashva uvAcha | evamuktasya keshinyA nalasya kurunandana | hR^idayaM vyathitaM chAsIdashrupUrNe cha lochane ||3-72-23|| sa nigR^ihyAtmano duHkhaM dahyamAno mahIpatiH | bAShpasaMdigdhayA vAchA punarevedamabravIt ||3-72-24|| vaiShamyamapi saMprAptA gopAyanti kulastriyaH | AtmAnamAtmanA satyo jitasvargA na saMshayaH ||3-72-25|| rahitA bhartR^ibhishchaiva na krudhyanti kadAchana | prANAMshchAritrakavachA dhArayantIha satstriyaH ||3-72-26|| prANayAtrAM pariprepsoH shakunairhR^itavAsasaH | AdhibhirdahyamAnasya shyAmA na kroddhumarhati ||3-72-27|| satkR^itAsatkR^itA vApi patiM dR^iShTvA tathAgatam | bhraShTarAjyaM shriyA hInaM kShudhitaM vyasanAplutam ||3-72-28|| evaM bruvANastadvAkyaM nalaH paramaduHkhitaH | na bAShpamashakatsoDhuM praruroda cha bhArata ||3-72-29|| tataH sA keshinI gatvA damayantyai nyavedayat | tatsarvaM kathitaM chaiva vikAraM chaiva tasya tam ||3-72-30|| bR^ihadashva uvAcha | damayantI tu tachChrutvA bhR^ishaM shokaparAyaNA | sha~NkamAnA nalaM taM vai keshinImidamabravIt ||3-73-1|| gachCha keshini bhUyastvaM parIkShAM kuru bAhuke | AbruvANA samIpasthA charitAnyasya lakShaya ||3-73-2|| yadA cha kiMchitkuryAtsa kAraNaM tatra bhAmini | tatra saMcheShTamAnasya saMlakShyaM te vicheShTitam ||3-73-3|| na chAsya pratibandhena deyo .agnirapi bhAmini | yAchate na jalaM deyaM samyagatvaramANayA ||3-73-4|| etatsarvaM samIkShya tvaM charitaM me nivedaya | yachchAnyadapi pashyethAstachchAkhyeyaM tvayA mama ||3-73-5|| damayantyaivamuktA sA jagAmAthAshu keshinI | nishAmya cha hayaj~nasya li~NgAni punarAgamat ||3-73-6|| sA tatsarvaM yathAvR^ittaM damayantyai nyavedayat | nimittaM yattadA dR^iShTaM bAhuke divyamAnuSham ||3-73-7|| keshinyuvAcha | dR^iDhaM shuchyupachAro .asau na mayA mAnuShaH kvachit | dR^iShTapUrvaH shruto vApi damayanti tathAvidhaH ||3-73-8|| hrasvamAsAdya saMchAraM nAsau vinamate kvachit | taM tu dR^iShTvA yathAsa~Ngamutsarpati yathAsukham | saMkaTe .apyasya sumahadvivaraM jAyate .adhikam ||3-73-9|| R^ituparNasya chArthAya bhojanIyamanekashaH | preShitaM tatra rAj~nA cha mAMsaM subahu pAshavam ||3-73-10|| tasya prakShAlanArthAya kumbhastatropakalpitaH | sa tenAvekShitaH kumbhaH pUrNa evAbhavattadA ||3-73-11|| tataH prakShAlanaM kR^itvA samadhishritya bAhukaH | tR^iNamuShTiM samAdAya AvidhyainaM samAdadhat ||3-73-12|| atha prajvalitastatra sahasA havyavAhanaH | tadadbhutatamaM dR^iShTvA vismitAhamihAgatA ||3-73-13|| anyachcha tasminsumahadAshcharyaM lakShitaM mayA | yadagnimapi saMspR^ishya naiva dahyatyasau shubhe ||3-73-14|| Chandena chodakaM tasya vahatyAvarjitaM drutam | atIva chAnyatsumahadAshcharyaM dR^iShTavatyaham ||3-73-15|| yatsa puShpANyupAdAya hastAbhyAM mamR^ide shanaiH | mR^idyamAnAni pANibhyAM tena puShpANi tAnyatha ||3-73-16|| bhUya eva sugandhIni hR^iShitAni bhavanti cha | etAnyadbhutakalpAni dR^iShTvAhaM drutamAgatA ||3-73-17|| bR^ihadashva uvAcha | damayantI tu tachChrutvA puNyashlokasya cheShTitam | amanyata nalaM prAptaM karmacheShTAbhisUchitam ||3-73-18|| sA sha~NkamAnA bhartAraM nalaM bAhukarUpiNam | keshinIM shlakShNayA vAchA rudatI punarabravIt ||3-73-19|| punargachCha pramattasya bAhukasyopasaMskR^itam | mahAnasAchChR^itaM mAMsaM samAdAyaihi bhAmini ||3-73-20|| sA gatvA bAhuke vyagre tanmAMsamapakR^iShya cha | atyuShNameva tvaritA tatkShaNaM priyakAriNI | damayantyai tataH prAdAtkeshinI kurunandana ||3-73-21|| sochitA nalasiddhasya mAMsasya bahushaH purA | prAshya matvA nalaM sUdaM prAkroshadbhR^ishaduHkhitA ||3-73-22|| vaiklavyaM cha paraM gatvA prakShAlya cha mukhaM tataH | mithunaM preShayAmAsa keshinyA saha bhArata ||3-73-23|| indrasenAM saha bhrAtrA samabhij~nAya bAhukaH | abhidrutya tato rAjA pariShvajyA~NkamAnayat ||3-73-24|| bAhukastu samAsAdya sutau surasutopamau | bhR^ishaM duHkhaparItAtmA sasvaraM prarudoda ha ||3-73-25|| naiShadho darshayitvA tu vikAramasakR^ittadA | utsR^ijya sahasA putrau keshinImidamabravIt ||3-73-26|| idaM susadR^ishaM bhadre mithunaM mama putrayoH | tato dR^iShTvaiva sahasA bAShpamutsR^iShTavAnaham ||3-73-27|| bahushaH saMpatantIM tvAM janaH sha~Nketa doShataH | vayaM cha deshAtithayo gachCha bhadre namo .astu te ||3-73-28|| bR^ihadashva uvAcha | sarvaM vikAraM dR^iShTvA tu puNyashlokasya dhImataH | Agatya keshinI kShipraM damayantyai nyavedayat ||3-74-1|| damayantI tato bhUyaH preShayAmAsa keshinIm | mAtuH sakAshaM duHkhArtA nalasha~NkAsamutsukA ||3-74-2|| parIkShito me bahusho bAhuko nalasha~NkayA | rUpe me saMshayastvekaH svayamichChAmi veditum ||3-74-3|| sa vA praveshyatAM mAtarmAM vAnuj~nAtumarhasi | viditaM vAtha vAj~nAtaM piturme saMvidhIyatAm ||3-74-4|| evamuktA tu vaidarbhyA sA devI bhImamabravIt | duhitustamabhiprAyamanvajAnAchcha pArthivaH ||3-74-5|| sA vai pitrAbhyanuj~nAtA mAtrA cha bharatarShabha | nalaM praveshayAmAsa yatra tasyAH pratishrayaH ||3-74-6|| taM tu dR^iShTvA tathAyuktaM damayantI nalaM tadA | tIvrashokasamAviShTA babhUva varavarNinI ||3-74-7|| tataH kAShAyavasanA jaTilA malapa~NkinI | damayantI mahArAja bAhukaM vAkyamabravIt ||3-74-8|| dR^iShTapUrvastvayA kashchiddharmaj~no nAma bAhuka | suptAmutsR^ijya vipine gato yaH puruShaH striyam ||3-74-9|| anAgasaM priyAM bhAryAM vijane shramamohitAm | apahAya tu ko gachChetpuNyashlokamR^ite nalam ||3-74-10|| kiM nu tasya mayA kAryamaparAddhaM mahIpateH | yo mAmutsR^ijya vipine gatavAnnidrayA hR^itAm ||3-74-11|| sAkShAddevAnapAhAya vR^ito yaH sa mayA purA | anuvratAM sAbhikAmAM putriNIM tyaktavAnkatham ||3-74-12|| agnau pANigR^ihItAM cha haMsAnAM vachane sthitAm | bhariShyAmIti satyaM cha pratishrutya kva tadgatam ||3-74-13|| damayantyA bruvantyAstu sarvametadariMdama | shokajaM vAri netrAbhyAmasukhaM prAsravadbahu ||3-74-14|| atIva kR^iShNatArAbhyAM raktAntAbhyAM jalaM tu tat | parisravannalo dR^iShTvA shokArta idamabravIt ||3-74-15|| mama rAjyaM pranaShTaM yannAhaM tatkR^itavAnsvayam | kalinA tatkR^itaM bhIru yachcha tvAmahamatyajam ||3-74-16|| tvayA tu dharmabhR^ichChreShThe shApenAbhihataH purA | vanasthayA duHkhitayA shochantyA mAM vivAsasam ||3-74-17|| sa machCharIre tvachChApAddahyamAno .avasatkaliH | tvachChApadagdhaH satataM so .agnAviva samAhitaH ||3-74-18 || mama cha vyavasAyena tapasA chaiva nirjitaH | duHkhasyAntena chAnena bhavitavyaM hi nau shubhe ||3-74-19|| vimuchya mAM gataH pApaH sa tato .ahamihAgataH | tvadarthaM vipulashroNi na hi me .anyatprayojanam ||3-74-20|| kathaM nu nArI bhartAramanuraktamanuvratam | utsR^ijya varayedanyaM yathA tvaM bhIru karhichit ||3-74-21|| dUtAshcharanti pR^ithivIM kR^itsnAM nR^ipatishAsanAt | bhaimI kila sma bhartAraM dvitIyaM varayiShyati ||3-74-22|| svairavR^ittA yathAkAmamanurUpamivAtmanaH | shrutvaiva chaivaM tvarito bhA~NgasvarirupasthitaH ||3-74-23|| damayantI tu tachChrutvA nalasya paridevitam | prA~njalirvepamAnA cha bhItA vachanamabravIt ||3-74-24|| damayantyuvAcha | na mAmarhasi kalyANa pApena parisha~Nkitum | mayA hi devAnutsR^ijya vR^itastvaM niShadhAdhipa ||3-75-1|| tavAbhigamanArthaM tu sarvato brAhmaNA gatAH | vAkyAni mama gAthAbhirgAyamAnA disho dasha ||3-75-2|| tatastvAM brAhmaNo vidvAnparNAdo nAma pArthiva | abhyagachChatkosalAyAmR^ituparNaniveshane ||3-75-3|| tena vAkye hR^ite samyakprativAkye tathAhR^ite | upAyo .ayaM mayA dR^iShTo naiShadhAnayane tava ||3-75-4|| tvAmR^ite na hi loke .anya ekAhnA pR^ithivIpate | samartho yojanashataM gantumashvairnarAdhipa ||3-75-5|| tathA chemau mahIpAla bhaje .ahaM charaNau tava | yathA nAsatkR^itaM kiM chinmanasApi charAmyaham ||3-75-6|| ayaM charati loke .asminbhUtasAkShI sadAgatiH | eSha mu~nchatu me prANAnyadi pApaM charAmyaham ||3-75-7|| tathA charati tigmAMshuH pareNa bhuvanaM sadA | sa vimu~nchatu me prANAnyadi pApaM charAmyaham ||3-75-8|| chandramAH sarvabhUtAnAmantashcharati sAkShivat | sa vimu~nchatu me prANAnyadi pApaM charAmyaham ||3-75-9|| ete devAstrayaH kR^itsnaM trailokyaM dhArayanti vai | vibruvantu yathAsatyamete vAdya tyajantu mAm ||3-75-10|| evamukte tato vAyurantarikShAdabhAShata | naiShA kR^itavatI pApaM nala satyaM bravImi te ||3-75-11|| rAja~nshIlanidhiH sphIto damayantyA surakShitaH | sAkShiNo rakShiNashchAsyA vayaM trInparivatsarAn ||3-75-12|| upAyo vihitashchAyaM tvadarthamatulo .anayA | na hyekAhnA shataM gantA tvadR^ite .anyaH pumAniha ||3-75-13|| upapannA tvayA bhaimI tvaM cha bhaimyA mahIpate | nAtra sha~NkA tvayA kAryA saMgachCha saha bhAryayA ||3-75-14|| tathA bruvati vAyau tu puShpavR^iShTiH papAta ha | devadundubhayo nedurvavau cha pavanaH shivaH ||3-75-15|| tadadbhutatamaM dR^iShTvA nalo rAjAtha bhArata | damayantyAM visha~NkAM tAM vyapAkarShadariMdamaH ||3-75-16|| tatastadvastramarajaH prAvR^iNodvasudhAdhipaH | saMsmR^itya nAgarAjAnaM tato lebhe vapuH svakam ||3-75-17|| svarUpiNaM tu bhartAraM dR^iShTvA bhImasutA tadA | prAkroshaduchchairAli~Ngya puNyashlokamaninditA ||3-75-18|| bhaimImapi nalo rAjA bhrAjamAno yathA purA | sasvaje svasutau chApi yathAvatpratyanandata ||3-75-19|| tataH svorasi vinyasya vaktraM tasya shubhAnanA | parItA tena duHkhena nishashvAsAyatekShaNA ||3-75-20|| tathaiva maladigdhA~NgI pariShvajya shuchismitA | suchiraM puruShavyAghraM tasthau sAshrupariplutA ||3-75-21|| tataH sarvaM yathAvR^ittaM damayantyA nalasya cha | bhImAyAkathayatprItyA vaidarbhyA jananI nR^ipa ||3-75-22|| tato .abravInmahArAjaH kR^itashauchamahaM nalam | damayantyA sahopetaM kAlyaM draShTA sukhoShitam ||3-75-23|| tatastau sahitau rAtriM kathayantau purAtanam| vane vicharitaM sarvamUShaturmuditau nR^ipa ||3-75-24|| sa chaturthe tato varShe saMgamya saha bhAryayA | sarvakAmaiH susiddhArtho labdhavAnparamAM mudam ||3-75-25|| damayantyapi bhartAramavApyApyAyitA bhR^isham | ardhasaMjAtasasyeva toyaM prApya vasuMdharA ||3-75-26|| saivaM sametya vyapanItatandrI | shAntajvarA harShavivR^iddhasattvA | rarAja bhaimI samavAptakAmA | shItAMshunA rAtririvoditena ||3-75-27|| bR^ihadashva uvAcha | atha tAM vyuShito rAtriM nalo rAjA svalaMkR^itaH | vaidarbhyA sahitaH kAlyaM dadarsha vasudhAdhipam ||3-76-1|| tato .abhivAdayAmAsa prayataH shvashuraM nalaH | tasyAnu damayantI cha vavande pitaraM shubhA ||3-76-2|| taM bhImaH pratijagrAha putravatparayA mudA | yathArhaM pUjayitvA tu samAshvAsayata prabhuH | nalena sahitAM tatra damayantIM pativratAm ||3-76-3|| tAmarhaNAM nalo rAjA pratigR^ihya yathAvidhi | paricharyAM svakAM tasmai yathAvatpratyavedayat ||3-76-4|| tato babhUva nagare sumahAnharShanisvanaH | janasya saMprahR^iShTasya nalaM dR^iShTvA tathAgatam ||3-76-5|| ashobhayachcha nagaraM patAkAdhvajamAlinam | siktasaMmR^iShTapuShpADhyA rAjamArgAH kR^itAstadA ||3-76-6|| dvAri dvAri cha paurANAM puShpabha~NgaH prakalpitaH | architAni cha sarvANi devatAyatanAni cha ||3-76-7|| R^ituparNo .api shushrAva bAhukachChadminaM nalam | damayantyA samAyuktaM jahR^iShe cha narAdhipaH ||3-76-8|| tamAnAyya nalo rAjA kShamayAmAsa pArthivam | sa cha taM kShamayAmAsa hetubhirbuddhisaMmataH ||3-76-9|| sa satkR^ito mahIpAlo naiShadhaM vismayAnvitaH | diShTyA sameto dAraiH svairbhavAnityabhyanandata ||3-76-10|| kachchittu nAparAdhaM te kR^itavAnasmi naiShadha | aj~nAtavAsaM vasato madgR^ihe niShadhAdhipa ||3-76-11|| yadi vA buddhipUrvANi yadyabuddhAni kAnichit | mayA kR^itAnyakAryANi tAni me kShantumarhasi ||3-76-12|| nala uvAcha | na me .aparAdhaM kR^itavAMstvaM svalpamapi pArthiva | kR^ite .api cha na me kopaH kShantavyaM hi mayA tava ||3-76-13|| pUrvaM hyasi sakhA me .asi saMbandhI cha narAdhipa | ata UrdhvaM tu bhUyastvaM prItimAhartumarhasi ||3-76-14|| sarvakAmaiH suvihitaH sukhamasmyuShitastvayi | na tathA svagR^ihe rAjanyathA tava gR^ihe sadA ||3-76-15|| idaM chaiva hayaj~nAnaM tvadIyaM mayi tiShThati | tadupAkartumichChAmi manyase yadi pArthiva ||3-76-16|| bR^ihadashva uvAcha | evamuktvA dadau vidyAmR^ituparNAya naiShadhaH | sa cha tAM pratijagrAha vidhidR^iShTena karmaNA ||3-76-17|| tato gR^ihyAshvahR^idayaM tadA bhA~NgasvarirnR^ipaH | sUtamanyamupAdAya yayau svapurameva hi ||3-76-18|| R^ituparNe pratigate nalo rAjA vishAM pate | nagare kuNDine kAlaM nAtidIrghamivAvasat ||3-76-19|| bR^ihadashva uvAcha | sa mAsamuShya kaunteya bhImamAmantrya naiShadhaH | purAdalpaparIvAro jagAma niShadhAnprati ||3-77-1|| rathenaikena shubhreNa dantibhiH pariShoDashaiH | pa~nchAshadbhirhayaishchaiva ShaTshataishcha padAtibhiH ||3-77-2|| sa kampayanniva mahIM tvaramANo mahIpatiH | praviveshAtisaMrabdhastarasaiva mahAmanAH ||3-77-3|| tataH puShkaramAsAdya vIrasenasuto nalaH | uvAcha dIvyAva punarbahu vittaM mayArjitam ||3-77-4|| damayantI cha yachchAnyanmayA vasu samarjitam | eSha vai mama saMnyAsastava rAjyaM tu puShkara ||3-77-5|| punaH pravartatAM dyUtamiti me nishchitA matiH | ekapANena bhadraM te prANayoshcha paNAvahe ||3-77-6|| jitvA parasvamAhR^itya rAjyaM vA yadi vA vasu | pratipANaH pradAtavyaH paraM hi dhanamuchyate ||3-77-7|| na chedvA~nChasi taddyUtaM yuddhadyUtaM pravartatAm | dvairathenAstu vai shAntistava vA mama vA nR^ipa ||3-77-8|| vaMshabhojyamidaM rAjyaM mArgitavyaM yathA tathA | yena tenApyupAyena vR^iddhAnAmiti shAsanam ||3-77-9|| dvayorekatare buddhiH kriyatAmadya puShkara | kaitavenAkShavatyAM vA yuddhe vA namyatAM dhanuH ||3-77-10|| naiShadhenaivamuktastu puShkaraH prahasanniva | dhruvamAtmajayaM matvA pratyAha pR^ithivIpatim ||3-77-11|| diShTyA tvayArjitaM vittaM pratipANAya naiShadha | diShTyA cha duShkR^itaM karma damayantyAH kShayaM gatam | diShTyA cha dhriyase rAjansadAro .arinibarhaNa ||3-77-12|| dhanenAnena vaidarbhI jitena samalaMkR^itA | mAmupasthAsyati vyaktaM divi shakramivApsarAH ||3-77-13|| nityasho hi smarAmi tvAM pratIkShAmi cha naiShadha | devane cha mama prItirna bhavatyasuhR^idgaNaiH ||3-77-14|| jitvA tvadya varArohAM damayantImaninditAm | kR^itakR^ityo bhaviShyAmi sA hi me nityasho hR^idi ||3-77-15|| shrutvA tu tasya tA vAcho bahvabaddhapralApinaH | iyeSha sa shirashChettuM khaDgena kupito nalaH ||3-77-16|| smayaMstu roShatAmrAkShastamuvAcha tato nR^ipaH | paNAvaH kiM vyAharase jitvA vai vyAhariShyasi ||3-77-17|| tataH prAvartata dyUtaM puShkarasya nalasya cha | ekapANena bhadraM te nalena sa parAjitaH | saratnakoshanichayaH prANena paNito .api cha ||3-77-18|| jitvA cha puShkaraM rAjA prahasannidamabravIt | mama sarvamidaM rAjyamavyagraM hatakaNTakam ||3-77-19|| vaidarbhI na tvayA shakyA rAjApasada vIkShitum | tasyAstvaM saparIvAro mUDha dAsatvamAgataH ||3-77-20|| na tattvayA kR^itaM karma yenAhaM nirjitaH purA | kalinA tatkR^itaM karma tvaM tu mUDha na budhyase | nAhaM parakR^itaM doShaM tvayyAdhAsye kathaMchana ||3-77-21|| yathAsukhaM tvaM jIvasva prANAnabhyutsR^ijAmi te | tathaiva cha mama prItistvayi vIra na saMshayaH ||3-77-22|| saubhrAtraM chaiva me tvatto na kadAchitprahAsyati | puShkara tvaM hi me bhrAtA saMjIvasva shataM samAH ||3-77-23|| evaM nalaH sAntvayitvA bhrAtaraM satyavikramaH | svapuraM preShayAmAsa pariShvajya punaH punaH ||3-77-24|| sAntvito naiShadhenaivaM puShkaraH pratyuvAcha tam | puNyashlokaM tadA rAjannabhivAdya kR^itA~njaliH ||3-77-25|| kIrtirastu tavAkShayyA jIva varShAyutaM sukhI | yo me vitarasi prANAnadhiShThAnaM cha pArthiva ||3-77-26|| sa tathA satkR^ito rAj~nA mAsamuShya tadA nR^ipaH | prayayau svapuraM hR^iShTaH puShkaraH svajanAvR^itaH ||3-77-27|| mahatyA senayA rAjanvinItaiH parichArakaiH | bhrAjamAna ivAdityo vapuShA puruSharShabha ||3-77-28|| prasthApya puShkaraM rAjA vittavantamanAmayam | pravivesha puraM shrImAnatyarthamupashobhitam | pravishya sAntvayAmAsa paurAMshcha niShadhAdhipaH ||3-77-29|| bR^ihadashva uvAcha | prashAnte tu pure hR^iShTe saMpravR^itte mahotsave | mahatyA senayA rAjA damayantImupAnayat ||3-78-1|| damayantImapi pitA satkR^itya paravIrahA | prasthApayadameyAtmA bhImo bhImaparAkramaH ||3-78-2|| AgatAyAM tu vaidarbhyAM saputrAyAM nalo nR^ipaH | vartayAmAsa mudito devarADiva nandane ||3-78-3|| tathA prakAshatAM yAto jambUdvIpe .atha rAjasu | punaH sve chAvasadrAjye pratyAhR^itya mahAyashAH ||3-78-4|| Ije cha vividhairyaj~nairvidhivatsvAptadakShiNaiH | tathA tvamapi rAjendra sasuhR^idvakShyase .achirAt ||3-78-4||